Azerbaycan’ın 2. İşgalinin 100. yılı

İki yıl önce Kuzey Azerbaycan’ın Bağımsızlık Günü’nü kutladık. 28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını dünyaya ilan eden Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Türk dünyası ve İslâm âlemindeki ilk demokratik devlet idi. Bu devlet Parlamento karşısında mesul olan çok partili koalisyon hükümetlerle yönetildi. Cumhuriyet, İslâm âleminde laiklik ilkesinin uygulandığı ilk devlettir. İstiklâl Beyannamesi’nde belirtilen hürriyetler fazlasıyla sağlandı. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilen ilk Türk devletidir. Bu hak daha sonralar, ABD’de 1920’de, Türkiye’de 1934’de, Yunanistan’da 1952’de, İsviçre’de ise 1971. yılda verilecekti.

Tüm Rusya Türkleri arasında yalnız Azerbaycan Türkleri direkt bağımsızlık mücadelesi verdiler. İdil-Ural ve Türkistan’daki özerklik istekleri başarısızlığa uğratıldı. Kuzey Azerbaycan’da bağımsız devlet kuruldu. Azerbaycan ve Osmanlı’nın artan baskısı ile Güney Kafkasya’nın diğer ülkeleri – Gürcistan ve Ermenistan da Rusya’dan ayrıldı.

Bağımsız, demokratik devletin kurulmasıyla Çarlık döneminde karıştırılmış kimlik meselelerine açıklık getirmek amaçlanıyordu. Cumhuriyet’in kurucuları bu meselede en doğru yolu seçtiler, hakikatlere hukuki statü verdiler: Bu toprakların tarihen ‘Azerbaycan’ olduğu, üstünde yaşayan milletin adının ‘Türk’ olduğu, konuştuğu dilin ‘Türkçe’ olduğu tespit edildi. Millî fikrin başarılı formülü olan üçlü düstur (‘Türk kanlı, İslâm imanlı, Firenk düşünceli ve kıyafeli olalım!’) üç renkli devlet bayrağı olarak kabul edildi.

Cumhuriyet’in mevcut olduğu zaman kesimi Azerbaycan Türklüğü ile Anadolu Türklüğü arasında Millî devlet zemininde ilişkilerin kurulduğu ilk ender dönem oldu. Kafkas İslâm Ordusu, Türklük tarihinin en hassas, gurur verici safhalarından birini oluşturdu.  Kumandan Nuri Paşa ve Siyasi Müşavir Ahmet Ağaoğlu devletin kurulmasında önemli rol üstlendiler. Temelde anlayış ve karşılıksız yardım şartlarında gelişen bu ilişkiler, tartışmalı halleri de içinde barındırdı.

Azerbaycan’da bağımsız, demokratik, laik Cumhuriyet’in kurucuları, isimleri genel Türk tarihine altın harflerle yazılan büyük devlet adamlarıdır. Azerbaycan İstiklâlini beyan eden Millî Şura Başkanı M. Emin Resulzade, Parlamento ve Paris Barış Heyeti Başkanı Ali Merdan Topçubaşı, Başbakanlar Feteli Han Hoyski ve Nesib Bey Yusufbeyli, Parlamento Başkan Yardımcısı Dr. Hasan Ağayev gibi görkemli şahsiyetler yalnız Azerbaycan’ın değil, aynı zamanda Türk Dünyası’nın iftiharlarıdır.

Bağımsız Azerbaycan Devleti 23 ay (28 Mayıs 1918 – 27 Nisan 1920) yaşadı. Yeni Sovyet kıyafetine bürünmüş Rusya, Azerbaycan’ı ikinci kez işgal etti. Şimdi bu tarihten tam 100 yıl geçiyor. Azerbaycan Türklerinin tarihinde 27 Nisan silinmez derin izler bırakmış kara bir gündür.

27 Nisan İşgalinin sebepleri ve müsebbipleri konusu Azerbaycan kamuoyunda aktif müzakere edilmektedir. BÜTÖV Azerbaycan Ocakları teşkilatının 27 Nisan İşgali hakkında açıklaması bu müzakerelerin belirtisidir. Açıklama, Millî Düşünce Merkezi İnternet sayfasında da yayımlanmıştır.