-
-
-
Yükleniyor...
Yükleniyor...
Milliyetçilik son yüzyılların en başarılı ideolojisi. Öyle ki bütün dünyayı etkisi altına alıp dünyanın en ücra köşesine kadar ulus devlet örgütlenmesini yaydı. Bunun tam tersi de oldu. Bütün dünyayı etkisi altına alan ulus devlet yapılanması insanları uluslara ayırıp son yüzyıllardaki haritaları meydana getirdi. Haritalar değişmeye devam ediyor. Değiştiren ana ideoloji de milliyetçilik.
Milliyetçilik gümrük vergilerimizden tutun benzin istasyonlarımızda her gün baktığımız ama görmediğimiz bayraklarımıza kadar, hayatımızın her ânını ve her yeri dolduran bir fenomen.
Hâliyle bu fenomen her gün ve yine dünyanın her yerinde akademiden günlük sığ siyasete kadar tartışılıyor.
Nitelikli tartışma, nitelikli bilgi ve siyaset üretimi anlamına da geliyor. İşte burada milliyetçilik kuramlarını genel hatlarıyla tanımak ciddi bir önem kazanıyor. Zîra aksi hâlde entelektüel seviyede tartışma, argüman geliştirme mümkün değil. Bu da siyasetin daha da sığlaşması ve geliştirilen politikanın değersizleşmesi, rakiplerine yenilmesi neticesini doğuruyor.
Bu yazıda milliyetçilik kuramı üzerine yayımlanmış iki eserden kısaca bahsedeceğiz.
Milliyetçilik kuramlarını bilmek, kuramlara çalışmak milliyetçiliğinizin eskimiş mi yoksa çağdaş mı olduğunu fark edebilmeniz demek. Milliyetçilik kuramlarına çalışmak çok daha nitelikli milliyetçi argüman geliştirebilmeniz demek. Milliyetçilik hakikaten çok karmaşık bir duygu ve aynı zamanda da ideolojidir. Bütün dünya milliyetçiliklerini kapsayacak bir kuram mevcut değil. Milliyetçilik kuramları birbirlerini eleştirerek geliştiği gibi her bir kuram milliyetçilik fenomeninin belli bir yönünü aydınlatabilme kabiliyetine sahip. Dolayısıyla kuram temelli çalışmanız dahilinde üreteceğiniz milliyetçi argümanda teorik açık daha az bulunacaktır. Öte yandan milliyetçilik ideolojisine muhalif de olabilirsiniz. Ancak bir muhalif olarak milliyetçiliğe safsatadan öteye gidebilen argümanlar ya da eleştiriler yöneltmek isterseniz yine kuram çalışmanız ya da öteki ifadesiyle milliyetçilik kuramlarından haberdar olmanız azami önem taşır. Aksi hâlde sadece safsatalar ileri sürersiniz.
İlk kitap Umut Özkırımlı’nın “Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakışı” isimli eseri. Bu bir doktora tezi. Öncelikle Türkçesinin çok iyi olduğunu belirtelim. Yazarın, dilimizde henüz kullanılmayan yabancı terimler için Türkçe karşılık olabilecek uygun teklifleri var. Bunda da çok başarılı doğrusu. Terim önerilerini bilhassa “-sel” ve “-sal” ekleri yerine duru Türkçe ile yapmış. İzah ederken de kısa cümleler kullanarak, çetrefilli teorilerin okuyucu tarafından anlaşılmasını kolaylaştırılmış. Kitapta bahsi geçen her kuramın etraflıca tanıtımından sonra kuramlara yöneltilen eleştirilere de yer verilmesi eserin ayrıca değerini artırmış.
İkinci kitap Onur Şatlı’nın “Milliyetçilik Kuramları” isimli yüksek lisans tezi. Eser yüksek lisans tezi olması bakımından elbette ki Umut Özkırımlı’nın kitabından daha kısa. Ancak yazılma tarihi bakımından Umut Özkırımlı’nın kitabından daha yeni. Dolayısıyla daha güncel kaynak taramasına sahip. Öte yandan Umut Özkırımlı’nın kitabında bulunan kuram eleştirilerinden büyük ölçüde mahrum.
Her iki kitabın da içeriği yukarıda saydığımız farklar hâricinde benzer. Bu sebeple her ikisinin içeriğini özetleyerek bahsedelim.
Üç gelenekleşmiş kuram ve nispeten daha yeni ve eleştirel kuramlar bulunuyor. Yukarıda bahsettiğimiz üzere milliyetçilik fenomenini tam kapsamıyla izah edebilecek bir kuram geliştirmek imkânsız. Bunun yerine Türk milliyetçiliği, Amerikan Milliyetçiliği gibi sınırlayarak tahlil etmek ve çalışmak daha mantıklı. Bu kuramların hemen hepsi duygu ve ideoloji olarak milliyetçiliği belli açılardan izah edebiliyor. Bir kısım kuramların tespitleri ve önermeleri eskimiş vaziyette.
Gelenekleşmiş üç kuram; ilkçiler (primordialistler), modernistler, etnosembolcüler. Bunlar hâricinde eleştirel kuramlar (ya da yeni yaklaşımlar), bunlara ilaveten her iki eserde de bahsi geçen toplumdaki cinsiyetçi (feminist) milliyetçi kuramlar ile sömürge milliyetçiliğinin Avrupa merkezci yorumundan uzak bakış açısını inceleyen kuramlar mevcut.
Her iki eseri de okuduktan sonra milliyetçiliğe en üst gözle bakabileceğinizden ve milliyetçilik teorileri arasında oradan oraya savrulmayacağınızdan emin olabilirsiniz. Milliyetçilik çalışmak için hangi eserden başlamanız gerektiğini, takip ettiğiniz yazarın ya da aydının savunduğu milliyetçilik argümanının günümüz sorunlarına cevap verip veremediğini en üst bakış açısı ile fark edebileceksiniz.
Bir kitap, sizi başka kitaplar okumaya sevk edebiliyorsa paha biçilmezdir. Tanıtımını yaptığımız kitapların ikisi de bu özelliğe sahip. İki eseri ve tanıtılan kuramları referans alarak aşağıda yazarlar ve kitaplar listesi oluşturduk. Bu yazarlar ve eserler tek yönlü okuma listesi değil bilakis birbirini eleştiren araştırmacılar. Böylelikle tek yönlü okumanın sevk edeceği muhtemel düşünce bağnazlığına düşmeyeceksiniz. Yazarlar arasında eleştirel kuramlardan etno-sembolcülere kadar millet ve milliyetçilik fenomenini çok farklı bakımlardan çalışan kimseler mevcut, bir kısım yazar ise kuramcılar arasında sayılmasa da listeye eklemeyi uygun bulduk.
