-
-
-
Yükleniyor...
Yükleniyor...
Türkiye ile Ermenistan arasında normalleşme süreci, dördüncü defa, karşılıklı özel temsilcilerin 14 Ocak’ta Moskova’da bir araya gelmesiyle başlamıştır. 2008 yılındaki girişimler sonucunda 2009’da, Zürih’te protokoller imzalanmış fakat onaylanmamıştır. Son gelişme üzerine, Erivan Siyasi ve Ekonomik Stratejiler Araştırma Merkezi Başkanı Dr. Benyamin Poghosyan’ın, aşağıdaki görüşleri önemlidir.
“1992 yılında Karabağ’da savaş başladı ve Türkiye’nin Azerbaycan’ı desteklediğini biliyoruz. Mayıs 1994’te ateşkesten sonra Türkiye, ‘Ermenistan ile ilişiki kurulması ve Ermenistan’a yönelik blokajın durdurulması için Ermenistan’ın bazı adımlar atmasını görmemiz gerekiyor.’ dedi. Bu adımların ilki Ermenistan’ın Karabağ’daki işgali sona erdirmesi. İkincisi, Türkiye Ermenistan’ın Ermeni soykırımının uluslararası toplumda tanınması için sürdürdüğü çabaları durdurması. Türkiye ayrıca Türkiye-Ermenistan sınırlarını tanımlayan ve Ekim 1921’de yapılan Kars Anlaşması’nın da tanınmasını istiyordu. Türkiye 1991’de Ermenistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri oldu. Ermenistan’ı, yeni kurulan Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütüne, bu denize kıyısı olmadığı hâlde davet ederek üye olmasını sağlamakla çok önemli bir diplomatik jestte bulundu. Türkiye’nin Ermenistan’dan beklentisi, Moskova ve Kars anlaşmalarıyla çizilen ortak sınıra ve Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olmasıydı. Ermenistan anayasasında atıfta bulunulan Ermenistan Bağımsızlık Bildirgesinde ‘Batı Ermenistan’dan söz ediliyor, Ermenistan’ın resmî devlet armasında Ermeniler için kutsal bir simge olan Ağrı Dağı’nın resmi yer alıyordu. Ermenistan’ın Türkiye aleyhinde yabancı parlamentolardan soykırım kararları çıkarmak için aktif bir çabanın içindeydi. Cumhurbaşkanı Gül’ün millî maç için 2008’de Erivan’a gitmesiyle başlayan diyalog süreci İsviçre’nin arabuluculuğunda yapılan görüşmeler sonucu 10 Ekim 2009’daZürih’te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve Edurard Nalbantyan tarafından ABD, Rusya ve Fransa Dışişleri bakanları Clinton, Lavrov ve Kouchner ile AB Yüksek Komiseri Solana’nın huzurunda imzalanan iki protokolle (Zürih Protokolleri) sonuca ulaştı. Ermeni diasporasından ve başta Taşnaklar tarihçiler komisyonu kurulmasını soykırım iddialarından vazgeçmek olarak görüyorlar, Sarkisyan hükümetini davay ihanetle suçluyorlardı. Ayrıca soykırım kurbanları için tazminat talep ediyorlardı. Öldürücü darbe Ermenistan Anayasa Mahkemesinden geldi. Mahkeme Ermenistan’ın iç süreçleri bakımından protokoller onaylarken, gerekçeli kararında soykırımın varlığının tartışma konusu yapılamayacağı, Kars ve Moskova Anlaşmalarının geçersiz olduğu, Doğu Anadolu’da toprak talebi hakkını bulunduğu gibi birtakım şartlara yer verildi. Akamete uğrayan ikinci normalleşme süreci, en son Ermenistan’ın protokolleri 2018 yılında geçersiz saymasıyla resmen son buldu. Bu kez Türkiye-Ermenistan arasında normalleşme için üçüncü kez teşebbüste bulunuluyor. Ermenistan’ın ön koşulsuz görüşmeleri kabul ettiğini açıklaması, Anayasa Mahkemesinin 2009’da protokoller için koyduğu şart ve ön koşullarla kendini bağlı hissetmediğini ortaya koyması bakımından önemli. Ermenistan’ın Türkiye üzerinden Rusya’ya alternatif olacak şekilde batıya açılabilmesi ABD ve batının işine geliyor. Soykırım tanımlaması uluslararası alanda 1915 tehciri için geniş bir kabul görüyor. Biden’ın bu seneki açıklaması bu kanıyı iyice perçinledi. Nasıl adlandırılırsa adlandırılsın 1915 konusu normalleşmeyle son bulmayacak, hep gündemde kalacak. Her iki toplum bu konuyu kendi aralarında doğrudan konuşabilmeli ve sevgili Hrant’ın dileğine uygun olarak birbirlerinin yaralarını sarabilmeli.”
Moskova’da başlayan görüşmelerin olumlu sonuçlanabilmesi için iki temel şart vardır. Bunlar; Ermenistan’ın ve diasporanın (ANCA) sözde Ermeni soykırımını, uluslararasında kabul ettirme çabalarından ve Türkiye Cumhuriyeti’nin doğu vilayetlerini “Batı Ermenistan” olarak göstermekten vazgeçmesidir.
Türkiye ile Ermenistan arasındaki son gelişimlerden rahatsız olan ABD’deki etkili Ermeni diasporası, taraflar arasında anlaşmaya varılmasına karşı çıkmakta; Türkiye’ye yaptırım uygulanması için yönetime baskı yapmakta; uluslararasında sözde Ermeni soykırımınım parlamentolarda tanınması için yoğun çaba göstermektedir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 23 Nisan 2014 tarihinde Ermenilere yönelik mesajı, iyi niyetin göstergesi olmasına rağmen karşı taraftan olumlu karşılık bulamamıştır: “…20’inci yüzyılın başındaki koşullarda hayatlarını kaybeden Ermenilerin huzur içinde yatmalarını diliyor, torunlarına taziyelerimizi iletiyoruz. Osmanlı İmparatorluğu vatandaşı herkes gibi Ermenilerin de o dönemde yaşadıkları acıların hatıralarını anmalarını anlamak ve paylaşmak bir insanlık vazifesidir.”
Erdoğan’ın açıklamasıyla, Türkiye tarihinde, resmi ağızdan ilk defa 1915 tehcirine ilişkin Ermenilere taziye mesajı iletilmiştir. Fakat karşı taraf mesajın içeriğini anlayacak durumda değildir. Çünkü Türk ve Azerbaycan bayraklarını ayaklar altına alanlarla anlaşmak nasıl mümkün olacaktır?
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün, 6 Eylül 2008 tarihinde futbol maçı izlemek için Erivan’a yaptığı ziyaretin ardından atılan adımlar, Türkiye-Ermenistan arasında başlayan yakınlaşma süreci karşılıklı olmadığı için havada kalmıştır. Çünkü
ABD Başkanı Joe Biden yönetiminin, Türkiye’ye büyükelçi olarak atadığı eski Senatör Jeff Flake ve eşi San Francisco’dan 7 Ocak’ta Türkiye’ye gelmiştir. Flake ve eşi Cheryl, Türk Hava Yollarının TK 2152 sefer sayılı uçağıyla, saat 15.00’de Ankara Esenboğa Havalimanı’na inmiştir. Havalimanında gazetecilere açıklama yapan Flake, “Yanımda eşim Cheryl’i görüyorsunuz. Gördüğünüz gibi Ankara’ya daha yeni ulaştık. Güven mektubumun sunulmasının ardından daha çok konuşacağız. Ancak şu an için burada olmaktan çok büyük bir mutluluk duyuyorum” demiştir.
Flake, 2019’da eski Başkan Donald Trump’ın yönetimi ve Cumhuriyetçi Partinin politikalarıyla ayrıştığı gerekçesiyle Senato’dan emekli olmuştur. Trump’ı eleştirdiği “Conscience of a Conservative” (Bir Muhafazakârın Vicdanı) adlı kitabı yazan Flake aday gösterildiğinde, “Bu atamayla Biden yönetimi Amerikan dış politikası ve diplomasisinin en iyi geleneğini yeniden doğruluyor: Partizan politikaların iç mesele olarak kalması ve diğer ülkelerle ilişkilere karıştırılmaması gerektiği inancı. Amerikan dış politikası, partiler üstü olabilir ve olmalı. Bu benim inancım ve aynı zamanda taahhüdüm” açıklamasında bulunmuştur.
“Geleneksel muhafazakârlığın düşünceli bir savunması ve Donald Trump’ın ona ihanet etme biçimine yönelik kapsamlı bir saldırı. David Brooks, New York Times: Temel muhafazakâr ilkeye dönüş için acil bir çağrı ve ülkeyi bir kez daha partinin önüne koyma çağrısıdır.”
24 Nisan’da Başkan Biden geçen yıl olduğu gibi bu yılda muhtemelen “soykırım” diyecektir. Biden ve Yardımcısı Kamala Harris tehciri “soykırım” olarak kabul etmektedirler. Biden, “… bir imha kampanyasında bir buçuk milyon Ermeni tehcir edildi, katledildi veya ölüme yürüdü. Meds Yeghern kurbanlarını saygıyla anıyoruz ki yaşananların dehşeti asla tarihe karışmasın.” demiştir.
Beyaz Saray’ın 24 Nisan açıklaması
Kamala Harris, bu kapsamda şu açıklamayı yapmıştır: “Bugün, Ermeni Soykırımı başlayalı 104 yıl oldu. 1915 ile 1923 yılları arasında katledilen, 1,5 milyon Ermeni’yi unutamayız. Kaybedilenleri anan ve ABD’nin tarihteki bu korkunç bölümü kabul etmesini sağlayan bir Senato kararına ortak sponsor olmaktan gurur duyuyorum.” Dikkat çekici durum, Flake’in Harris’in önünde yemin etmesidir. Çünkü her ikisi de Ermeni tehcirini soykırım olarak kabul etmişlerdir.
ABD Temsilciler Meclisi ve Senatosu, 2019 yılında, soykırımı tanıma kararı almıştır. Bunu bilmeyen yoktur. 24 Nisan 2022’nin gelişi bugünden bellidir. Bu gerçeğe ve bizim Büyükelçimizin “degrade” edilmiş olmasına rağmen, Jeffrey Lane Flake’in, külliyede kabul edilmiş olmasının anlam nedir? Flake, ailesi ve büyükelçilik çalışanlarıyla hatıra fotoğrafı çektirmiştir. “Mütekabiliyet” (karşılılık) ilkesi gereği Flake’in itimatnamesini Cumhurbaşkanı’na değil, ABD’den sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısına sunması çok isabetli bir davranış olurdu ama olmadı.
Diplomaside “mütekabiliyet” ilkesi çok önemlidir. 1985-1990 yılları arasında Paris OECD Daimi Temsilciliğimizde görev yaptım. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramlarında, Paris Büyükelçiliğimizdeki resepsiyonlara katılan ülkelerin hangi seviyede katılım yaptıklarına dikkat edilir ve karşı tarafın davetine de aynı seviyede katılınırdı. Konsolos seviyesinde katılım olursa (eğer önemli bir mazereti yoksa) aynı seviyede (konsolos) katılım sağlanırdı. F 35 uçağı krizi ve Pakistan’a savaş helikopteri satışının engellenmesine karşı ABD’ye gerekli tepki gösterilmemiştir.
Türkiye’nin Washington Büyükelçisi eski Eskişehir Milletvekili, kendisini ve ailesini yakından tanıdığım, Doç. Dr. Murat Mercan güven mektubunu Biden’a sunamamışken, Flake’in Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından kabulü uluslararası ilişkilerdeki “mütekabiliyet” ilkesine aykırıdır. Flake’in büyükelçiliği, 16 Ekim’de Senato Dış İlişkiler Komisyonu, 26 Ekim’de de Senato Genel Kurulu’nda Cumhuriyetçi ve Demokrat üyelerin ortak kabulüyle onaylanmıştır.
Büyükelçimiz Doç. Dr. Murat Mercan güven mektubunu Beyaz Saray Ulusal Konseyi üyesi Avrupa ve Ortadoğu Sorumlusu Amanda Sloat’a bir restoranda sunmuştur. Bu, uluslararası ilişkilerde kabul edilemez bir durumdur. Sayın Büyükelçi Mercan’ın nasıl tepki gösterdiğini bilmiyorum. Belki bir protesto notası vermiş olabilir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Aralık 2020’de göreve atadığı Murat Mercan, 15 Mart 2021’e kadar Joe Biden’den randevu beklemişti. “Türkiye’nin yeni Washington Büyükelçisinin akredite edildiği utanç verici sürecin ortaya çıktı. Murat Mercan, birkaç ay bekledikten sonra itimatnamesini, Beyaz Saray’da Amerika Birleşik Devletleri Başkanı’na teslim etmek yerine, Bakanlığın Amerika Birleşik Devletleri Doğu Avrupa ve Orta Doğu ofisi tarafından akredite olduğu bir restorana gitmek zorunda kaldı… Amerikalılar daha sonra onu aradı, ancak randevu Beyaz Saray için değil, bir restoran içindi ve referanslar Joe Biden veya Kamala Harris tarafından değil, diplomat ve Doğu ofisinin Başkanı olan Amanda Slot tarafından kabul edilecekti.”
Bu konuda Dışişlerinden tepki gelmemiştir. Sayın Melih Aşık, Hasan Esat Işık Paris Büyükelçimiz iken, Ermenilerin Marsilya’da yaptırdıkları soykırım anıtı açılışına Fransız bakanlardan birinin katılmasının “Fransa bu iddiayı benimsiyor” anlamına geldiğini söyleyerek, Ankara’ya döndüğü açıklamıştır. Rahmetli Hasan Esat Bey, Marsilya’daki Ermeni anıtına “Bu anıtlar kinleri ebedileştirir” diyerek tepki göstermiş ve Türkiye’nin izlemesi gereken yolu şöyle tarif etmiştir:
“Ben Ermeni sorununun sadece Türkiye için ele alınmasına karşıyım. Tarih pek çok soykırım veya soykırım iddiasından söz eder. Bunlardan yalnız biri üzerinde durmak insanlık saygısı değil, art niyetli bir politik tavırdır. Kabul edilemez. Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulacak bir komisyon, ‘tüm soykırımlar’ üzerinde, bilimsel bir araştırma yapmalıdır ve devletler buna göre tavır almalıdır.” (https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/melih-asik/anilar-anilar-hasan-esat-isik-6489975)
Flake, ABD Başkan Yardımcısı Kamala D. Harris‘in de katımıyla, 7 Aralık’ta düzenlenen törende yemin etmiş ve görevi resmiyet kazanmıştır. Kamala Harris, “Bugün, Ermeni Soykırımı başlayalı 104 yıl oldu. 1915 ile 1923 yılları arasında katledilen 1,5 milyon Ermeni’yi unutamayız. Kaybedilenleri anan ve ABD’nin tarihteki bu korkunç bölümü kabul etmesini sağlayan bir Senato kararına ortak sponsor olmaktan gurur duyuyorum” diyerek sözde soykırıma destek veren Amerikan tarihinde Başkan Yardımcılığı yapmış ilk Afroamerikalı kökenli ve ilk kadındır.
Yeni ABD Büyükelçisi Flake, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ermenilere karşı gerçekleştirdiği tehciri, Harris gibi “soykırım” olarak tanımaktadır. Yaklaşık 2,5 ay sonra, 24 Nisan 2022’de de ABD Başkanı Türkiye’yi, geçen yıl yaptığı gibi, olmayan bir soykırımı yapmakla suçlayacak ama biz “Ermenistan’la normalleşme adımları için karşılıklı özel temsilciler atayacağız.” Halk dilinde buna “Bu ne perhiz bu ne lahana turşusu” dendiğini karar alıcılara bir daha hatırlatmakta yarar olduğuna inanıyorum.
24 Nisan 2022 tarihinde çok ilginç bir durumla karşılaşacağız. ABD Başkanı “soykırım” (genocide) derken acaba büyükelçi Flake ne diyecektir? Çünkü ABD’de iken “soykırım” demiştir. Türkiye’de de aynı kelimeyi söylerse 24 Nisan’da ne yapılacaktır? Dışişleri Bakanlığı bu konuda bir hazırlık yapmakta mıdır? Yoksa yumurta kapıya gelince mi hazırlık yapacaktır?
Büyükelçi Flake, Arizona’yı temsil ederken Meclis’te ve Senato’da 2005, 2007, 2010 ve 2014 yıllarındaki Kongre tasarılarına karşı oy kullanmıştı. Daha sonra 1915’te, yüz binlerce Ermeni’nin Osmanlı kuvvetleri tarafından öldürülmesini soykırım olarak kabul eden Flake, Azerbaycan-Ermenistan ihtilafına da değinerek Türkiye’nin rolünü istikrarsızlaştırıcı olarak nitelendirmişti. Sanırım, ilgili kuruluşlarımızın bundan bilgisi vardır.
Acaba neden eski Cumhuriyetçi senatör Flake, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ermenilere karşı gerçekleştirdiği tehciri, soykırım olarak tanıyarak bu konudaki önceki tutumunu tersine çevirmiştir? Herhalde Washington Büyükelçiliğimizin bu konuda bilgisi vardır. Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Bob Menendez, tutumunu değiştirip değiştirmediğini ve “Ermeni soykırımını yeniden teyit etmek için bu kuruma ve yönetime katılmaya” hazır olup olmadığını sorduğunda Flake, yankılanan bir sesle “EVET” demiştir.
Bu süreçte çok önemli bir gelişme de olmuştur. Sözde soykırımın, ABD eğitim sistemine girmesi gerçekleşme aşamasına gelmiştir. Öğretmenler Federasyonu, 3 Şubat 2021 tarihinde, sözde soykırımın okullarda öğretilmesi için girişim başlatmıştır. Günümüzde, ABD’de 11 eyalette, sözde soykırım müfredata girmiştir. ABD’de LAUSD adlı konsolide okul, 6 Ekim 2020 tarihinde, 24 Nisan’ı resmi tatil olarak kabul etmiştir. LAUSD, 600 bin öğrencinin eğitimini sağlayan, 1,300 münferit okulu kapsamaktadır.
Yönetim Kurulu Üyesi Kelly Gonez, “Los Angeles’taki Ermeni aileler, her yıl modern tarihin ilk soykırımında kaybedilenleri hatırlıyor ve birçoğunun trajediyle doğrudan bağlantısı var. Takvimimizdeki bu değişiklik, Los Angeles Unified’ın, Ermeni cemaatimize olan bağlılığını ve dayanışmasını gösteriyor” demiştir.
Türkiye, bu konuda haklı olmasına rağmen uluslararasında etkin bir girişim yapamamaktadır. Biden’ın bu yıl “soykırım” ifadesini kullanması, ileride telafisi çok zor durumların ortaya çakmasan yol açabilecektir. Türkiye aleyhine toprak talepleri gündeme gelecek, tazminat davalarının açılmasını körükleyebilecek, şimdiye kadar sözde soykırımı tanımayan ülkeler bu yönde adım atmaya cesaretlenecek, Türk ulusu insanlık dışı bir suçla karalanacaktır. Yurt dışında yaşayan Türk toplumu ve çocukları da yeni tehdit ve tacizlere maruz kalabilecektir.
Türk Dışişleri, Ermeni ASALA terör örgütü tarafından şehit edilen Türk vatandaşlarını, acaba Büyükelçi Flake’e hatırlatmış olabilir mi? Eğer hatırlatılmış ise Flake’in tepkisi ne olmuştur? 1985-1990 yılları arasında, Paris’te Ermeni terör örgütü ASALA’ nın tehditlerine maruz kalmış biri olarak. Büyükelçinin tepkisini merak etmekteyim. Aşağıda fotoğrafı bulunan rahmetli Haluk Sipahioğlu, Paris’te, OECD Daimi Temsilciliğimizde benim oda arkadaşımdı.
Soykırım suçunun tanınmasında, 1948 Birleşmiş Milletler Soykırım Sözleşmesi’nin şart koştuğu, tek yetkili mahkemenin kararının olmadığı uluslararasında kabul ettirilememiştir. 1915-16 Osmanlı Divan-ı Harp ve 1919-21 Malta Yargılamaları, 2003 AB Adalet Divanı Kararı, 2015 AİHM İsviçre-Perinçek ve 2016 Fransa Anayasa Konseyi Kararları da Türk tezini desteklemektedir. Malta yargılanmaları konusunda Uluç Gürkan “Ermeni Sorununu Anlamak” kitabında gerçekleri açıklamaktadır.
Sayın Ferruh Demirmen’in “FEYM, CİMER kanadıyla Aralık ayı başında, 21 Nisan’ın ‘Van Katliamını Anma Günü’ olarak ilan edilmesi yönünde devlet yetkililerine öneride bulundu, hatırlatmalar yapıldı. Ne yazık ki devlet tarafından, bu yönde bir adım atıldığına dek bir işaret yok” açıklamasının ciddiye alınmaması dikkat çekicidir. “21 Nisan 1915, bir gün önce başlayan Van İsyanı’nın ertesi günü vahşete dönerek Ermeni milisleri tarafından şehrin ateşe verildiği ve Müslüman halkının katledildiği tarihi gün. İsyanın ardından, Çarlık Rus ordusu 17 Mayıs’ta kolayca Van’a girdi ve olay Ermeni tehcirine yol açtı.” tespitine ben de katılıyorum. Çünkü “Van’da yaşanan vahşetin, 24 Nisan öncesi dünya çapında anılması ve 1985 yılında yapıldığı gibi, Türk yanlısı akademisyenlerin hazırlayacağı bir bildirinin, ünlü bir ABD gazetesinde bir ilan sayfası olarak yayınlanması, bulunduğumuz aşamada acilen büyük önem taşımaktadır.”
Tehcirde, iddia edilen 1,5 milyon Ermeni kaybı bir büyük yalandır. Milletler Cemiyeti resmi kayıtlarına göre 200 bin Ermeni, Osmanlıya karşı savaşan İtilaf Devletleri cephesinde savaşta ölmüştür. Ermeni tehciri, BM’in kabul ettiği uluslararası soykırım tanımına uymamaktadır. Eğer Ermenistan’ın tanımını esas alırsak ANZAK askerlerinin 250 bin Türk askerini katletmesi de bir soykırımdır. Çünkü “ insanın (Türklerin) ortak varoluşlarına son vermek amacıyla, örgütlü bir şekilde öldürülmesi” tanımına uymaktadır. Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri, binlerce kilometre uzaktan gelerek 250 bin Türk’ü, Gelibolu’da, varoluşlarına son vermek amacıyla örgütlü bir şekilde öldürmüştür. Bu tanıma göre, 18 Mayıs 1944 tarihinde, 300 bin Kırım Türkü anavatanları Kırım’dan sürülerek “ortak varoluşlarına son vermek amacıyla örgütlü bir şekilde” katledilmiştir. Bu da bir soykırımdır.
Nazilerin 1940 yılında, Polonya’nın Auschwitz kentinde kurduğu toplama kampı, Auschwitz1, Auschwitz2 ve Birkenau olmak üzere üç kamptan oluşur. Naziler, 1940-1945 yılları arasında Avrupa ülkelerinden topladıkları yüzde 90’ı Yahudi olan insanları, trenlerle bu kampa getirdiler. Kampta 1,1 milyon ile 1,5 milyon arasında insan gaz odalarında katledilmiştir.
Ölenleri fırına taşımak için kampa demiryolu döşediklerini görünce, katliamın boyutunun büyüklüğüne tanık oldum. Fakat kampı gezen bir Türk vatandaşının “Kampı gezerken, Türkiye’nin Almanya gibi katliam ve soykırımla anılan bir tarihe sahip olduğunu, ne var ki bununla yüzleşmekten kaçınan da tek ülke olduğunu düşündüm” (https://m.bianet.org/bianet/insan-haklari/155465-dersim-ve-mauthausen-gusen-nazi-toplama-kampi) diyenlere, sözde Ermeni soykırımının bir yalan olduğuna ilişkin tarihçilerin kitaplarını okumalarını öneririm.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında, İtilaf Devletleri ile Osmanlı İmparatorluğu arasında, 10 Ağustos 1920 tarihinde, Paris’in batı banliyösü Sevr (Sevres) kasabasındaki Seramik Müzesi’nde (Musée National de Céramique), Sevr Anlaşması imzalanmıştır. Müze, Türkiye için Anlaşma’nın imzalandığı yer olması bakımından önemlidir. Bir diğer önemi de Ermenilerin müzenin önüne 8 Mart 2001 tarihinde sözde Ermeni soykırım anıtı dikmesidir.
Anıtın üzerinde tarafımdan çekilen fotoğrafta da görülebileceği gibi “1915’te Jön Türk Hükümeti tarafından katledilen 1,5 milyon Ermenin anısına” yazılıdır. Benzer şekilde 1,5 milyon rakamı, Auschwitz-Birkenau toplama kampının önündeki anıtta da yazılıdır: “…ABOUT ONE AND A HALF MİLLİON MEN, WOMEN AND CHİLDREN MAİNLY JEWS FROM VARİOUS COUNTRİES OF EUROPE.”
Müzenin önüne, sözde, Ermeni soykırım anıtı dikilmesinin sebebi şudur: “Biz Ermeniler Türkiye Cumhuriyetini kuran Lozan Anlaşmasını tanımıyoruz. Bizler Sevr Anlaşması’nın halen yürürlükte olduğunu kabul ediyoruz. Çünkü Sevr’de büyük Ermenistan vardır.” Fransa, 24 Nisan 2003 tarihinde, Paris’te Kanada meydanına, Gomitas Sogomonyan adına bir sözde Ermeni kin anıtı dikilmesini de onaylamıştır.
Kamboçya’da, 1975-1979 yılları arasında gerçekleşen soykırım, yaklaşık 3,5 milyon insanın ölümü ile sonuçlanmıştır. Soykırım, Pol Pot liderliğinde, Kızıl Kmer üyeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Tuol Sleng Soykırım Müzesi, başkent Phnom Penh’deki 1975-1979 yıllarında iktidarda olan Kızıl Kmerler tarafından gerçekleştirilen soykırıma ilişkin belgelerin yer aldığı müzedir.
Müzenin bulunduğu bina, Kızıl Kmerler iktidarı döneminde hapishane olarak kullanılmış; yaklaşık 17 bin kişi burada hapsedilmiş; bunlardan sadece 12’si sağ çıkabilmiştir. Müzeyi önceki yıl gezdim ve işkence aletlerini görünce şok oldum. (A History of Democratic Kampuchea (1975-1979). Documentation Center of Cambodia, s. 74)
Katledildiği iddia edilen 1,5 milyon Ermeni’nin mezarları bulunup, neden Tuol Sleng Soykırım Müzesi’nde olduğu gibi sergilenmiyor? Herhalde Ermeni muhibbi Taner Akçam ya da sözde soykırım anıtına giderek çiçek koyan aşağıdaki 16 Türk’ten biri buna cevap verebilir.
1,5 milyon Ermeni katledilmiş ise mutlaka onlardan kalan kemikler bir yerlerde olmalıdır. Çünkü üzerinden yüzlerce yıl geçmemiştir. 1,5 milyon rakamı gerçek ise ortalama bir insanda 4 kg kemik olduğunu düşünürsek toplamda, 6 milyon kg kemik eder ki bunların yok olması mümkün değildir. Kutna Hora’yı gezenler bilir. 14. yüzyıldan kalan kemiklere bile bir şey olmamış. 1915’te, 1,5 milyon Ermeni katledilmiş ise bunların kemikleri nerededir? Dile kolay tam tamına 6 milyon kg kemik nerededir?
1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ni “soykırım suçu” işlemekle suçlama, ceza hukukunun temel ilkeleriyle de bağdaşmaz. Soykırım, bir suç tanımıdır. 1915 tehcirine ilişkin, yetkili mahkeme kararı yoktur. Ceza hukuku, kişilerin suç oluşturan eylemleriyle ilgilenir. Yetkili Türk mahkemesinin ve yetkili Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin bu yönde kararı bulunmamaktadır. Parlamentolar ve uluslararası kuruluşlar, 1915 tehcirini “soykırım” olarak niteleyemez. Bunlar siyasal amaçlı kararlardır.
Ermeni tehciri, “holocaust” diye anılan, Yahudi soykırımından farklıdır. Yahudi soykırımı, Nürnberg mahkemesinin kararıyla hükme bağlanmış bir soykırım suçudur. Bu suçu işleyenler uzaydan gelmiş yaratıklar değildir. Suçlanan da Almanya ya da Almanlar değildir. Mahkûm olanlar, soykırım suçunu işleyen Alman yetkililerdir. Diğer bir deyişle gerçek kişiler olup Alman’dır.
Ermenistan’ın iddia ettiği gibi, Nürnberg mahkemesi kararı sonucunda mahkûm olanlar Alman olduklarına göre, Almanya’nın tarihte ilk soykırım suçu işlemiş bir ülke olması gerekir ama bu hukuken mümkün değildir. Soykırımı Almanlar değil, Alman kökenli Naziler işlemiştir. Tehcir, iddia edildiği gibi bir suç ise tehcirin yapılmasının yolunu açan Talat Paşa olduğuna göre, onun yargılanıp hüküm giymesi gerekirdi.
Ama bu mümkün değildir. Çünkü o dönemde “Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme” yoktur ve bu sebeple suç yoktur. Talat Paşa’nın katili Sogomon Teilirian, Almanya’da yargılanmıştır ama suçluluğu mahkeme tarafından reddedilmiştir. Kararda; cinayet, sanığın aile fertlerinin öldürülmesinin intikamını almak amacıyla işlenmiş, olarak değerlendirilmiş ve ahlaki bir eylem olarak haklı bulunmuştur.
Savunma, cürmün kişisel önemini vurguladığından, suikastın örgütlü yönü göz ardı edilmiş ve bunun sonucu olarak Ermeni terör örgütlerinin işleyeceği diğer cinayetlerin de önü açılmıştır (Şeref Ünal, Salomon Teilirian Davası -Talat Paşa Suikastı: Berlin, 2-3 Haziran 1921, 2004, s. 65-66). Talat Paşa davası ve jürinin kararı, Batı dünyasında “Talat Paşa’nın suçunun ispatı” olarak algılanmıştır. Karar, Almanya’nın da suçunun reddedilmesi demekti ve Almanya’yı suça iştirakten kurtarıyordu.
Aşağıdaki görseller Ermeni diasporasının, Türklere ve Türkiye’ye nasıl bir peşin yargı ile baktıklarının belgeleridir. Bunlar dururken yakınlaşma nasıl olacaktır? Benim ümidim yoktur.
Ben Hambersom Aghbashian’ın “Ermeni Soykırımı Gerçeğini Tanıyan Türk Aydınları” kitabında yer alan, aşağıdaki paragrafın ışığında bir değerlendirme yapılması gerektiği kanısındayım.
“Ermeni Soykırımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ermeni tebaasını tarihsel anavatanından, sistematik olarak yok etmesidir. 1915 yılında başlamış ve uzun yıllar devam etmiştir. 1915’ten önce Osmanlı İmparatorluğu’nda, yaklaşık iki milyon Ermeni vardı. Bir buçuk milyonu yok edildi, yüz binlercesi Müslüman olmaya zorlandı ve geri kalanı tüm dünyaya dağıldı. Ermeni Soykırımı’nın ilk modern soykırım olduğu kabul edilmektedir ve Avrupa Yahudilerinin Holokost’undan sonra en çok çalışılan ikinci soykırım vakasıdır. Bugüne kadar 30’dan fazla ülke, Ermeni Soykırımı’nı resmen tanıdı, ancak Türkiye bunu reddediyor.” Aghbashian’n iddiası hukuk dışıdır. Çünkü tanıma tamamen siyasidir. Bir yargı kararına dayanmamaktadır.
Başta ABD ve Fransa olmak üzere Ermeni diasporası tarafından bir “siyasi kampanya” olarak yürütülen, sözde, Ermeni soykırımının tanınması yolunda, parlamentolarda alınan kararların hiçbir hukuki değeri yoktur. Ermeni diasporası; dünyayı, tarihsel gerçeklerin ve hukuksal kavramların “siyasi meşrulaştırma” yoluyla tanınabileceği hususunda ikna etmek için her yola başvurmaktadır. Nitekim, dünyadaki farklı devletlerin kurumları tarafından yapılan tanımaların, meşruiyeti de yoktur. Alınan kararların, uluslararası bir bağlayıcılığı da bulunmamaktadır. Parlamento kararları hukuki değil siyasidir. Parlamento kararı, bir dönem sonraki parlamento kararıyla değişebilir. Fakat Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi kararlarını değiştirmek mümkün değildir.
Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi, Nazi liderlerine karşı suçlamaları; “barışa karşı suç” (uluslararası sözleşme ve anlaşmaları çiğneyerek savaşı planlama, başlatma ve yürütme), “insanlığa karşı suç” (sürgün, imha ve soykırım), “savaş suçları” (savaş hukukunu çiğneme) ve ilk üç başlıkta işlenen suçların “ortak bir plan” süreci ile gerçekleştirilmesi olarak tanımlamıştır. 216 oturum süren yargılamalar, 1 Ekim 1945 tarihinde sona ermiş ve üçü beraat eden, 22’si için idam cezası istenen 24 mahkûm farklı cezalara çarptırılmıştır.
12 kişi hakkında idam cezası verilmiş, bunlardan Hans Frank, Wilhelm Frick, Juluis Streicher, Alfred Rosenberg, Ernst Kaltenbrunner, Joachim von Ribbentrop, Fritz Saucker, Alfred Jodl, Wilhelm Keitel ve Arthur Seyss 16 Ekim 1946 tarihinde idam edilmiştir.
“Ermeni soykırımı olmuştur” iddiasında bulunan Ermeni diasporasının dayandığı bir mahkeme kararı bulunmamaktadır. Aksine Malta’da yargılanan Türkler hakkında Kraliyet Başsavcılığı “takipsizlik” kararı vermiştir.
https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-armenian-genocide-1915-16-overview adresindeki fotoğraflar Ermenilere değil Türklere aittir.
Mahkeme kararı olmadan kimse Türkleri soykırım yaptı diye suçlayamaz. Yukardaki başlık bir Ermeni propagandasıdır. Madem görüşmeler başladı, o zaman bu iftiralar son bulacak mı? Benim ümidim yoktur ama bekleyip göreceğiz.
Aşağıdaki fotoğraf bir düzmecedir. AFP kaynaklı bir sahtekârlıktır. Dikkatlice bakılınca sahtekârlığı görmemek mümkün değildir. İki asker montajdır. Çünkü ikisinin de boyu en azından 4 metrelik duvar kadardır. Kafatasları vardır ama vücutları yoktur. 1915 yılında soykırım olduğuna göre, kuru kafaların vücutlarına ne olmuştur? 1915 yılında, sözde, soykırım olduğuna göre o tarihte kuru kafa olmaz. Üzerinden yıllar geçmesi gerekir. Biraz akıllı olalım. Belki yeni Büyükelçi bunları görünce fikrini değiştirir ve Biden’ı da etkiler.
Hukuk açısından, o tarihte soykırım bir suç olarak tanımlanmadığı ve yasaların geriye yürütülmesi mümkün olmadığı için soykırım diye bir durum yoktur. Osmanlıya başkaldıran Ermenilerin tehciri vardır. Sahtekâr Ermenilerin yalanları, 24 Nisan öncesi, ABD Büyükelçisi ile paylaşılmalıdır. Ermeni halkının yok edilmesi söz konusu değildir. Öyle olsaydı İstanbul’da bir tane Ermeni kalmazdı, Agos gazetesi de yayınlanamazdı. Nor Zartonk (Yeni Uyanış) Temsilcisi Murad Mıhçı’ya göre “Kalmışız 40 bin kişi, bunun yarısından fazlası ihtiyar, kalanın çoğu yavaş yavaş yurt dışına gidiyor” açıklaması da doğru olmazdı. Ermeni tehcirinde kayıp yaşanmasının sebebi, büyük ölçüde organizasyonsuzluktur. Tehcirde hayatını kaybeden Ermeni sayısında bir uzlaşı yoktur. Fakat sözleşmedeki tanıma uyduğu sürece, bir kişinin ölümü bile soykırımdır. Tıpkı Bosna soykırımında olduğu gibi. Büyükelçi Flake gerçekleri bilmemektedir. Ermenilerin sahtekârlıklarına ilişkin örnekler aşağıdadır.
Ermeni diasporasının, Fransa’daki önde gelen isimlerinden ve çok sayıda Türk diplomatın şehit edilmesinden sorumlu olan, Ermeni terör örgütü ASALA’nın avukatı Patrick Deveciyan, Covid-19 nedeniyle 29 Mart 2020 tarihinde hayatını kaybetmiştir. Paris’te görev yaptığım 1985-1990 döneminde, çok aktif bir Türk düşmanı olarak tanıdım kendisini. Ermeni kökenli Fransız politikacı, 1983’te girdiği siyasette hem eski Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac hem de Nicolas Sarkozy dönemlerinde bakanlık görevi üstlenmişti. Deveciyan’ın bir cümlesi, yukarıda adı geçen, 16 Türk vatandaşının kulağına küpe olmalıdır: “Ben Ermeni değilim Fransızım.” Tıpkı “oyunu kaybederseniz kuralı değiştirin” de olduğu gibi.
Yurt dışında yaşayan Ermeniler, en yalancı diasporadır. Dünyada bunun bir benzeri yoktur. “Savaşın Yüceltilmesi” tablosu, müthiş bir sahtekârlık örneğidir. Kimsenin aklına gelmeyecek, aşağılık iftiraları atabilen bir millete acaba ne denir? Savaş resimleriyle ünlü Rus ressam, Vasili Veresçagin‘in (annesi benim gibi Kırım Tatar kökenlidir) tablosunu Ermeniler, güya sözde soykırımda ölen Ermenilerin kafatasları olarak dünya kamuoyu ile paylaşmışlardır. Bunun ressam Vereşçagin’in 1871’de yaptığı yağlı boya resim olduğunu, SBF’den hocam Prof. Dr. Türkkaya Ataöv kanıtlamıştır.
Ermenilerin ikinci büyük yalanını da yine Prof. Dr. Ataöv ortaya çıkarmıştır. Ataöv, konferans için gittiği Los Angeles California Üniversitesi’nde “İnkârın Yüzü Yalan Söylemez” başlığı ile Atatürk’ün Köşk’te çekilmiş bir fotoğrafının tahrif edildiğini görmüştür.
Sahtekâr Ermeniler, köpeklerin yerine, bağırsakları dışarı çıkarılmış bir Ermeni çocuk cesedini yerleştirmişler. Sözde soykırımı kanıtlamak için, akla gelmedik yalana başvurmaktan ve tarihi belgeleri tahrif etmekten kaçınmayan Ermeni diasporası, bir aşağılık tahrifata daha imza atmıştır. Hocam Ataöv, Hürriyet’e yaptığı açıklamada, California Üniversitesi’nde sahnenin yan gerisine (fotoğrafın sahneye göre sol yan tarafı) asılan ve Atatürk’ün fotoğrafının önüne, bağırsakları dışarı fırlamış kanısını veren bir çocuk cesedini görünce çok şaşırmıştır. İlanın en üstünde ise “İnkârın Yüzü Yalan Söylemez” başlığı vardır. Toplantı, 14 Nisan 2005 tarihinde Alfa Epsilon Omega Ermeni Soykırımı Anma Komitesi’nce düzenlenmiştir. Ataöv’ün açıklaması aşağıdadır.
“Fotoğrafın sol üst köşesinde Atatürk’ün Latife Hanım’a yazısı ve imzası var. Fotoğrafın aslında Atatürk’ün ayağının dibinde, sanki bağırsakları çıkmış gibi duran bir çocuk değil, dört tane ufak köpek yavrusu var. Ermeni foto- kurgucular bu köpekleri bir ölçüde yerlerinde tutup üstüne bir resim yapıştırmış ve barsak kanısını uyandıracak bir çeşit kolonu eklemeyi de ihmal etmemişler. Hedefleri; bir ulusu, Cumhuriyet rejimini ve onun kurucusunu böyle bir sahtekârlıkla karalamak ve bu oyunu ortaya dökmede hem aciz hem isteksiz yabancı çevrelere soykırım diye bir şeyi kısa yoldan kabul ettirmektir.”
Diaspora Ermenilerinin üçüncü büyük yalanını, Bilkent Üniversitesi’nde görev yapan, Prof. Dr. Jeremy Salt tespit etmiştir. Avustralyalı tarihçi, 2005 yılında Oxford Üniversitesi tarafından yayımlanan, Prof. Dr. Donald Broxham’ın “Büyük Soykırım Oyunu: Emperyalizm, Nasyonalizm ve Osmanlı Ermenilerinin Yok Edilişi” (The Great Game of Genocide. Imperialism, Nationalism and the Destruction of the Ottoman Armenians) adlı kitabındaki fotoğrafların gerçek olmadığından şüphelenince, bir sahtekârlık daha ortaya çıkmıştır. Erivan’daki Soykırım Müzesi’nde sergilenen, altında “Türk resmi görevlisi açlıktan ölmek üzere olan Ermeni çocuklara ekmek göstererek alay ediyor” ifadesinin yer aldığı fotoğraf sahtedir.
Fotoğrafta elinde ekmek tuttuğu görülen adam montajlanmıştır. Kitap yayımlanınca o dönem İngiltere Türk Dernekleri Federasyonu koordinatörü Servet Hassan, Oxford Yayınları Tarih Editörü Christopher Wheeler’e fotoğrafın montaj olduğunu açıklamıştır. Wheeler, fotoğrafın sahte olduğunu kabul etmiş, kitapların piyasadan çekildiğini açıklamıştır. Sonraki baskılarda fotoğrafın altına, “Bu fotoğrafı her iki tarafın da başvurduğu sahtekârlıklara örnek teşkil etmesi için yeniden yayınlıyoruz” açıklamasını eklemişler.
Fotoğraf, Dünya Savaşı’nda çekilmiş olsaydı adam Osmanlı memuru olmalıydı, Türk görevlisi değil. Fotoğraftaki adam ceket ve kravatlı. Oysa Osmanlı memurunun, boynuna kadar düğmelenen yakasız gömlek ve fes giymesi gerekirdi. Fotoğrafın pikselleri 2400 defa büyütülünce birçok fotoğraftan alınmış parçalardan oluştuğu görülmüştür. Adam figürü derlemedir. Çocuklardan birinin elinde bir şey varmış gibi görünüyor. Oysa elinde hiçbir şey yoktur. Çocuğun parmak kenarları kesik kalmış. Çocuklardan birinin, bir kolu diğer kolundan çok daha incedir. Adamın arkasındaki duvar, birdenbire beyaz bir boşluğa dönüşmektedir.
Dördüncü büyük yalanı AVİM belirlemiştir. Türk Tarih Kurumu’nda, AVİM araştırmacıları tarafından, araştırma yapılırken bir fotoğrafın, sözde, Ermeni soykırımı propagandası amacıyla kullanıldığı fark edilmiştir. Fotoğraf 1904 yılına aittir. Rus Kazakları, Rusya’dan bağımsızlıkları karşılığında, Rus ordusunda ayrı bir “Rus Kazak Birliği” oluşturmuşlar. Pro Armenia gazetesinin, 15 Eylül 1904 tarihli sayısında, Rus Kazaklarının mezalimi gösterilmiştir. Bunun, sözde Ermeni soykırımı ile ilgisi yoktur. Arama motorlarında aratıldığında fotoğrafın, sözde Ermeni soykırımı propagandası amacıyla kullanıldığı görülmektedir. Fotoğraftakiler Rus Kazaklarıdır.
Beşinci büyük yalan Merrill D. Peterson’a aittir: “1915 ile 1925 yılları arasında Osmanlı Türkiye’sinde 1,5 milyon kadar Ermeni, Suriye çölüne yürürken erkek, kadın ve çocuk öldü, infaz edildi ve açlık kurbanı oldu.” Eğer sözleşmedeki tanıma uymuyorsa yüzbinlerce kişinin ölümü bile soykırım olmayabilir. Tıpkı Çanakkale’de şehit olan 250 bin Türk gibi.
24 Nisan 2022’de “Biden 1915 olaylarını ‘soykırım’ olarak tanımladı, Türkiye sert tepki gösterdi” mi olacaktır? Biden soykırım derse Ankara’daki büyükelçisi ne diyecektir? Çünkü kendisi geçen yıl, ABD’de “soykırım” demişti. 2,5 ay sonra yine “soykırım” (genocide) derse ne olacaktır? Bekleyip göreceğiz.
“ABD’nin bir sonraki Türkiye büyükelçisi olmaya aday olan, eski Cumhuriyetçi senatör Jeff Flake, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ermenilere karşı gerçekleştirdiği toplu mezalimleri, soykırım olarak tanıyarak bu konudaki önceki tutumunu tersine çevirdi. Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Bob Menendez, tutumunu değiştirip değiştirmediğini ve “Ermeni soykırımını yeniden teyit etmek için bu kuruma ve yönetime katılmaya” hazır olup olmadığını sorduğunda Flake, yankılanan bir “EVET” ile cevaplamıştır.” Bu açıklamasına rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan büyük bir jest yaparak kendisini 26 Ocak’ta külliyede kabul etmiştir.
“IAGS, 2005 yılında Türkiye’nin o zamanki Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’a yazdığı mektupta şunları açıkladı: “Ermeni soykırımını sadece Ermenilerin onaylamadığının, aynı zamanda soykırımı inceleyen bilim adamlarının ezici görüşü olduğunun altını çizmek istiyoruz.”
24 Nisan 2022, Türk Ermeni ilişkilerinde yeni bir sayfanın açılıp açılmayacağının tarihi olacaktır. İstanbul Erivan uçak seferleri ya günde 2 sefere çıkarılacak ya da 24 Nisan 2022 tarihinde, son seferler yapılacaktır. Çünkü “Zengezur Koridoru” hakkında Paşinyan, “Bakü yönetimi bizim topraklarımıza göz dikmiş. Zengezur Koridoru ne demek? Bu terimi kim icat etti? Ermenistan’ın koridor mantığına karşı olduğunu defalarca ifade ettik.” demiştir.
Aşağıdaki haber 24 Nisan 2021 tarihine aittir.
“24 Nisan 2021 tarihinde, Erivan’da anma törenleri yapılıyor. Ermeni tarihçilere göre katliamların başlangıcı olan 24 Nisan 1915’in 106’ncı yıldönümü dolayısıyla düzenlenen törenler, cuma akşamı başladı. Anma törenine katılan yaklaşık 10 bin kişi, ellerinde meşalelerle yürüyerek Özgürlük Meydanı’ndaki Ermeni Soykırımı Anıtı önünde toplandı. Buradaki törende Türkiye bayrakları yakıldı.” Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, her 9 Eylül’de İzmir’de, Yunan bayraklarını yakmazlar. Aramızdaki fark budur. Bir tehciri, soykırım yalanına sarılarak dünyayı kandırmaya çalışan bir ülkenin uçaklarının, İstanbul’a gelmesinin, Türkiye’ye sağlamış olduğu yararın ne olduğunun açıklanması gerekmektedir.
Erivan ve İstanbul arasında doğrudan uçuşların yeniden başlamasından bir gün sonra, FRANCE 24′ ün Türkiye muhabirleri Shona Bhattacharyya ve Ludovic de Foucaud, Ermenistan’daki Ermenilerin ilişkiler hakkında ne düşündüklerini öğrenmek için Erivan’a gitmiştir. Açıklamaları aşağıdadır.
“Kamera önünde konuşmayı kabul eden alışveriş yapanlar ve satıcılar çok az sayıdadır. Pek çoğu, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın, Ermenistan’ın 1915 soykırımı dediği şeyi tanımadan Türkiye’nin görüşme davetini kabul etmesine kızgın. Bir Erivanlı olan Haïg’in dediği gibi ‘Sınırları açmak çoğunlukla ekonomik kalkınmayı teşvik etmek içindir. Ama daha kardeşçe bir ilişki kurmak, hayır, bu söz konusu değil. Bir Ermeni atasözü der ki ‘Düşmanınız dostunuz olsa bile yine de elinizde bir sopa tutmalısınız.’ Eski Sovyet imparatorluğunun bir parçası olan Ermenistan’ın ekonomisi, büyük ölçüde Rusya’ya bağımlı. Dünya Bankası’na göre vatandaşlarının yarısı yoksulluk içinde yaşıyor. Bir Türkiye Ermenisi olan, iflas etmiş bir havayolunun kurucusu Dikran Altun, daha güçlü bağlar olasılığı konusunda ihtiyatlı bir iyimserlik içindedir. ‘İnsanlara daha düzgün bir hayat vermenin yollarından biri de Türkiye ile bağlara sahip olmaktır. Yollardan biri bu, tek yol bu değil ama şimdiye kadar hiçbir bağlantımız yoktu ve insanlar böyle de yaşıyor…”
Bütün bu gelişmelere son nokta, 24 Nisan 2022’de konulacaktır. Ermeni diasporası ve Ermenistan, sözde, soykırım iddialarından vazgeçmedikleri sürece ilişkilerin normalleşmesi mümkün değildir. Diyelim ki sözde vazgeçtiler. Bu durumda dünyanın dört bir tarafında dikilen sözde Ermeni soykırım anıtları ne olacaktır? Ermenistan, ASALA’nın şehit ettiği Türk diplomatları hakkında özür dileyecek mi? “Zengezur Koridoru” açılacak mı? ANCA, Türkiye aleyhine faaliyetlerine son verecek mi? Ermenistan Türkiye’den toprak talebinden vazgeçecek mi? Biden 24 Nisan 2022’de ne diyecek? Biden soykırım derse ABD Büyükelçisi de “soykırım” ifadesini kullanırsa ne olacak? Bu söylem, ABD Türkiye ilişkilerine nasıl yansıyacak? Bu gelişmeler hakkında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tepkisi ne olacak? Bütün bu soruların cevaplanması, 2 aylık sürede mümkün mü? Bekleyip göreceğiz. Benim temennim önceki görüşmelerdeki başarısızlıklar bu defa yaşanmamalı, bu fırsat kaçırılmamalıdır. Ama Türkiye’nin taviz vermesiyle değil.
