29.03.2024

Siyasi rüşvetten mükemmel kuruma

Yazarımız Prof. Dr. İskender Öksüz'ün "Alt Akıl: Aptallar ve Diktatörler" adlı kitabında değindiği ABD Orman Servisi'nin öyküsü, bugünlerde tanıklık ettiğimiz orman yangınları hususunda geçmişten günümüze uzanan bir ışık misali yolumuzu aydınlatacağa benziyor. Bir liyakat hikâyesi...


Yazarımız Prof. Dr. İskender Öksüz’ün “Alt Akıl: Aptallar ve Diktatörler” adlı kitabında değindiği ABD Orman Servisi’nin öyküsü, bugünlerde tanıklık ettiğimiz orman yangınları hususunda geçmişten günümüze uzanan bir ışık misali yolumuzu aydınlatacağa benziyor. En büyük devlet kurumundan en küçük iktisadî işletmeye kadar bir organizasyonun nasıl güçlendirileceği ve verimli hale getirileceği ile ilgili mühim ibretler barındıran bu bölümü olduğu gibi paylaşıyoruz.

Siyasi rüşvetten mükemmel kuruma

Weber’in gözlemlediği ve Fukuyama’nın anlattığı 19. asrın sonu ve 20. asrın başındaki ABD, gangsterlerin, rüşvet ve yolsuzluğun kol gezdiği bir ülkedir. Fakat bu yıllar, aynı zamanda Weber’in artık bürokrasilerini kuruyorlar dediği reform yıllarıdır da. Bunun ayrıntısını bir sonraki bölümde göreceğiz. Fukuyama[1], Gifford Pinchot gibi bilime, kararlılığa, siyasî inceliğe ve propaganda bilgisine hâkim bir aslanın, ABD’nin ilk mükemmel kurumlarından Orman Servisi’ni nasıl yükselttiğini anlatır.

ABD’de ormanlar fütursuzca kesiliyordu. İlk yerleşim yeri olan doğu sahili 19. asrın sonuna doğru hemen tamamen kelleşmişti. Aynı doğu sahili bugün görenlerin unutamadıkları rengârenk ormanlarla kaplıdır. Ne değişmişti?.. 1862’de ABD Tarım Dairesi kuruldu. (ABD sisteminde bakanlık yoktur. Onların “daire ~ department dedikleri birimler bizim bakanlıklarımıza karşılık gelir. Savunma Dairesi, İçişleri Dairesi gibi. “Devlet Dairesi” bizim Dışişleri Bakanlığı’nın karşılığıdır.) Aynı yıl, genç ziraatçı ve ormancıları yetiştirecek bir dizi üniversite kuruldu ve bunların her birine, giderlerini karşılayacak kadar tarım arazisi vakfedildi. Bunlar, bir bakıma, devletin kurduğu vakıf üniversiteleriydi. Aralarında bugün de en iyi üniversiteler arasında yer alan Penn State, Michigan State, Cornell, Kansas State, Iowa State vardır. Fakat Lincoln’ün, Tarım Dairesi’nin kadrolarını bu üniversitelerden yetişen bilim adamları ile doldurma ideali gerçekleşmedi. Daire, 19. asır ABD kurumlarının seviyesine alçaldı ve seçim rüşveti olarak bedava tohum dağıtma merkezi hâline geldi. Tam o sırada, yukarıda Weber’den naklen bahsettiğimiz liyakate dayanan memur istihdamı kanunu, “Pendleton Act” kabul edilmişti. İşte bu noktada birkaç “aslan”, bu yeni imkânı Tarım Dairesi’ni Lincoln’ün hayal ettiği şekilde düzenlemek için kullandı. Az önce saydığımız arazi vakfı üniversitelerinin genç, idealist bilim adamı kadroları işe alındı.

Bu operasyonu yapan, daha önce bahsettiğimiz Prusya Erdemleri denen liyakat geleneğinin ta içinden gelen bir Alman’dı: Münih Prusya Orman Akademisi mezunu, Prusya Orman Dairesi’nden ABD vatandaşlığına geçen Bernhard Fernow. O da bir başka aslanın peşine düştü, Yale Üniversitesi mezunu Gifford Pinchot’un. Gerçi Yale, Pinchot’a ormancılık konusunda dünya zirvesinde bir eğitim vermemişti. Fakat çok geniş bir tanıdık çevresini ve birden çok Yale mezunu ABD Başkanı’nın üyesi olduğu gizli Kafatası ve Kemikler (Skull and Bones) öğrenci topluluğuna mensubiyeti kazandırmıştı. (Amerikan Üniversiteleri’nde gizli ve açık birçok öğrenci birliği vardır. Bunlara siz müracaat etmezsiniz; ancak onlar sizi davet ederse üye olabilirsiniz.) Kafatası ve Kemikler’in özelliği birçok siyasetçi, hukukçu ve diğer yüksek mevki elemanının mezun olduğu Yale’in birliği olmasındadır. Meselâ ABD tarihinden üç başkan bu cemiyetin üyesidir. Pinchot, ormancılık öğrenmek için Avrupa’ya gitti. Meşhur Alman ormancı Dietrich Brandis’le tanıştı, fakat çok kalmadı ve memleketine döndü. 1898’de Tarım Dairesi Orman Servisi’nin başına geçti.

Orman Bürosunu zirve kurumlardan biri yapan vektörler bir araya gelmişti: 1. Ziraate öncelik veren özerk bir dizi üniversitenin kuruluşu. 2. Orman Servisi’nin başına bir Prusyalı’nın geçişi. 3. Prusyalı Fernow’dan on iki yıl sonra da Yale’dan siyasî çevre, Almanya’dan bilim ve bürokrasi geleneği öğrenen Pinchot’un Servis’in direksiyonunu devralması.

Bir genç bilim adamı ordusunun başındaki Pinchot’un ne yapması gerektiği belliydi: Seçmene rüşvet vermeyle işe başlayan bir dairenin liyakate ve bilime dayanan bir güç haline dönüştürülmesi ve bu daire vasıtasıyla ABD ormanlarının kurtarılması. Pinchot bunu başardı. İşte yukarıda bahsettiğimiz bir zamanların kel ABD Kuzey Doğu sahillerinin bugünkü imrendiren görünümü bu şanslı vektörlerin birleşmesinin sonucudur.

Pinchot aynı zamanda bir propaganda ustasıdır demiştik. Ona karşı duranların tenkit ettikleri işlerinden biri, ormanların korunması telkinini yapan dokuz milyon broşürü devletin parasıyla bastırıp halka postalamasıydı! Daha 50-60 yıl önce ABD’ye gidenler veya ABD kaynaklı gazete, dergi okuyanlar Orman Servisi’nin Ayı Smokey ilanlarını hatırlayacaklardır. Ayı Smokey, bir orman yangınından ormancıların tüyleri hafifçe yanmış halde kurtardığı sevimli bir bebek ayıdır. Pinchot, Smokey’in sunduğu fırsatı derhal kavradı ve onu ormanları kurtarma propagandasında manken olarak kullanmaya başladı. Smokey size hep aynı sloganla seslenir: Orman yangınlarını SEN önleyebilirsin!

 Gerçek Smokey tedavi edilirken. Yanmış patisindeki bandajı görüyorsunuz.

 

 “Orman yangınlarını SEN önleyebilirsin!” afişlerinin Smokey ayısı. Alt sağda, “Smokey’in ABC’sini izleyin… Lütfen! Orman yangınlarını ancak sen önleyebilirsin.” yazıyor. Küreğin içinde de ABC var: “Kibritleri her zaman soğuyana kadar tutun. Bütün ateşleri iyice boğduğunuzdan emin olun. Bütün dumanları tamamen yok edin.”

Ayı Smokey’i ve ABD bahsini bırakmadan önce, ABD’nin İkinci Dünya Harbi’nin sonuna kadar bilim ve yönetimde dünyanın lider ülkeleri arasında bulunmadığını belirtelim. “Harpten önce Avrupa’ya ellerimiz ve dizlerimiz üzerinde gittik. Harpten sonra Avrupa bizim için artık taşraydı.” sözünü Nobel mükâfatlı fizikçi Isidor Icaac Rabi’den 1969’da duymuştum. O tarihlerde Alman ve İngiliz üniversiteleri ABD’nin Fizik dergisi olan Physical Review’a aboneymişler, fakat oralardan fiziği sarsacak buluşlar beklemediklerinden, posta parasından tasarruf için dergiyi yıllık paketler hâlinde getirtirlermiş. Bugün Physical Review, âcil bildirilerin yayınlandığı kardeşi Physical Review Letters ile birlikte dünyanın bir numaralı fizik yayınıdır. İkinci Dünya Harbi öncesinin bilim merkezleri, sırasıyla Almanya ve Avusturya, İngiltere ve Fransa’dır. Yönetimin örnek ülkesi de Prusya geleneğini sürdüren Almanya’dır. ABD orman hikâyesinde birden fazla Alman bilimi ve Prusya bürokrasisi aşısı görüyoruz. Prusya Erdemleri denilen gelenek, Töton Şövalyelerine, onlardan Kral I. Friederich Wilhelm’e ondan da Bismarck Prusyası’na uzanır. Başlangıçta büyük çapta askerî olduğu kabul edilen bu gelenek giderek bürokrasiye ve medenî hayata hâkim oldu. Bu yönetim ve kurum geleneği Almanya’da günümüzde de hâlâ hâkimdir ve Almanya’yı Almanya yapan temellerden biridir.

 

[1] Francis Fukuyama, “Political Organization and Political Decay”, Farrar, Straus and Giroux, 2014.

Yazar

İskender Öksüz

Peki ben ne yapabilirim?
Bizi okuyor, beğeniyor ve “Peki ben ne yapabilirim?” diye soruyor musunuz? Bağış yaparak bizi destekleyebilirsiniz. Bağışlarınızla faaliyetlerimiz daha sık, daha geniş ve daha etkili olacaktır. TIKLAYINIZ!

2 Yorum

Yorum Yap

Kayıt olmadan yorum yapabilirsiniz.




Benzer Yazılar