Moğolistan’da koronalı seçim günlüğü

Moğolistan hükümeti, 24 Haziran 2020 tarihindeki milletvekili seçimlerini korona virüsüne rağmen sorunsuz bir şekilde tamamladı. Seçim ayına kadar ‘iptali söz konusu olur mu, seçimler gerçekleşirse ne tür önlemler alınır, sosyal mesafe nasıl sağlanır’ gibi kafalarda soru işaretleri oluşurken Çin’den gelen bu virüs de Moğolistan’ın sağlam tedbirlerinden payına düşeni almış oldu.

Moğolistan’ın seçim günlerine ve sistemine geçmeden şunu belirtmeliyim; 25 Ocak 2020 tarihinde başkent Ulanbatur’a (Ulaanbaatar) geldim ve 26 Ocak’ta Çin’in Wuhan kentinde Korona virüsü ortaya çıktı. İlk günden itibaren dünya gündeminin zirvesine oturan virüse karşı, Çin’e üç taraftan da sınırı olan Moğolistan’da kırmızı alarm verilmişti. Bir hafta sonra geçer diye beklediğimiz ‘korona’ Mart, Nisan, Mayıs aylarını geride bırakarak Haziran ayının kapısına dayanmıştı.

Seçim iptal olur mu?

24 Haziran’da seçim olacağını öğrendiğim zaman ‘İptal olur mu?’ sorusunu burada bulunan arkadaşlarıma ve hocalarıma sormaya başladım. Tedirgin olan kesim ertelenir diye beklerken Mayıs ayının sonlarına doğru seçim afişleri dağıtılmaya, sokaklarda parti bilgilendirme merkezleri kurulmaya başlanmıştı. Türkiye’de olduğu gibi normal zamanlarda mağaza olarak kullanılan bazı yerler seçim çalışmaları için yeniden düzenlenmişti. Sokaklarda ise adayların reklam panolarını görmeye başlamıştım. Evlerin, marketlerin duvarlarına afişler yapıştırılmamış, sadece bazı evlerin balkonlarına parti bayrakları asılmıştı. Evimin bulunduğu Sühbatur (Sükhbaatar) bölgesi merkez olduğundan yaşanan ve yaşanacak olan hareketliliği fazlasıyla hissetmiştim.

Moğolistan seçimleri-Kaynak GoGo.mn

Corona tedbirleri altında seçim yarışı

2020 seçimlerinin önceki seçimlerden en büyük farkı ise; alınan tedbirler gereği mitingler ile parti toplantılarının yasaklanıp meydanların boş kalmış olmasıydı. Bu durum, yarışın eşit şartlarda yapılacağı hissini ortaya çıkarsa da diğer taraftan bu açığı kapatmak için mesafe kuralı ve maskeli olmak üzere evlere gelip broşür dağıtma yarışı başlamıştı.

Moğolistan’da Demokrat Parti ile Moğolistan Halk Partisinin diğer partilere oranla üstünlüğü bulunmaktaydı. Bu sebeple seçimde bu iki partinin, taşra dâhil bütün bölgelerdeki yarışına tanıklık edecektim. Benim de oturduğum, 24. bölge olan Sühbatur (Sükhbaatar) ise başkentin merkezi olduğundan sonucu en çok merak edilen bölgeydi. Bu bölgeden meclise üç aday girecekti.

Erken kalkan yol alır

Haziran ayı başlarında, ilk broşür mevcut mecliste çoğunluğa sahip olan ve aynı zamanda Moğolistan Başbakanı Uhnaagiyn Hürelsüh’ün partisi olan Moğolistan Halk Partisinin (Mongol Ardiin Nam) adaylarından geldi. ‘Erken kalkan yol alır.’ diyerek seçim çalışmalarına başlayan üç adayın genel olarak üstünlüğü söz konusuydu ve seçim sonunda bu üç aday meclise 8. dönem 24. bölge milletvekili olarak girecekti. Başlangıç seviyesindeki Moğolcam ile tanıtım broşürlerini incelerken; geçen dört yıl boyunca hangi alanlarda başarı sağladıklarını, yapılan yenilikleri ve gelecek vaatlerini içeren bilgileri gördüm.

Broşürler ardı ardına gelmeye devam ederken ben de çevremdekilerden ve televizyon kanallarından seçimin nabzını tutmaya çalışıyordum. Partisi için gece gündüz çalışanlar, mesafe kuralına uygun olarak yapılan kapı görüşmeleri derken seçime günler kala Moğolistan Halk Partisi çevre düzenlemelerine ve yapılacak yeni projelerin tanıtımlarını içeren afişleri şehrin en belirgin yerlerine asmaya başlamıştı.

Broşür yarışları

Haftanın her günü değişik adayların seçim broşürleri evlerin kapılarına bırakılmaktaydı. Bağımsız adayların ve oy oranı düşük parti adaylarının tek sayfalı broşürleri, Moğolistan Halk Partisi ile ana muhalefet partisi olan ve aynı zamanda Cumhurbaşkanı Battulga Khaltmaa’nın da eski partisi Demokrat Partinin (Ardchilsan Nam) dergi, gazete ve kitapçıkları altında eziliyordu. Moğolistan siyasetinde zirveyi hedefleyen bu iki parti, broşür yarışında da yalnız k

Moğolistan Başbakanı Uhnaagiyn Hürelsüh ve Moğolistan Halk Partisinin Sükhbaatar bölgesinde seçimi kazanan üç adayının seçim broşürü.

almış gibiydi. Haziran ayının ortalarına doğru kapımın daha çok çaldığını gördüm. Yaşlı kesimin de kendi partileri için çalışmalarına, reklamlarını yapmalarına şahit oldum.

Moğol televizyon programlarından takip ettiğim ve seçim broşürlerinden incelediğim adayların seçim vaatlerine değinecek olursak; Türkiye’deki seçimleri yakından takip eden seçmen için tahmin edilebilir bir düzeydeydi. Adayların bazıları ekonomik hayata, bazıları ise çevre ve hayvancılığa değinirken; mevcut meclisteki koltukların çoğunluğuna sahip olan Moğolistan Halk Partisi ise çoğunlukla yapmış olduğu ve yapacağı yol, eğitim merkezleri, çevre düzenlemelerinin reklamına değinmekteydi. Adayların çoğu halk ile iç içe, birliktelik mesajları vermekteydi.

Moğolistan Halk Partisinin bazı seçim vaatleri ise şöyleydi: Hayat şartlarının iyileştirilmesi için maaşların kademeli olarak arttırılması (Moğolistan’da bulunduğum süre zarfında, en çok şikâyet edilen konuların başında ‘yetersiz maaş’ bulunmaktaydı), yoksulluğun yarıya indirilmesi, düşük faizli kredilerin verilmesi, maaşlardan düşürülen kişisel gelir vergilerinin yarıya indirilmesi sağlanacaktı.

Eğitim ve aile hayatı alanlarında; kaliteli eğitim, yurt içi ve yurt dışı eğitime destek, başarılı öğrencilere %100 burs imkânı, kreş hizmetleri, anaokulu ve yatakhanelerde yeniden düzen, yoğun nüfuslu bölgelerde 200 yeni okul ve 273 anaokulu; çocuk sayısına bağlı olarak üç veya daha fazla çocuğu olan ailelere vergi indirimi için yeni programlar; genel tasarruf fonu, yaşlı hizmetleri, engelliler için iyileştirme hizmetleri; çocuklara karşı şiddete ceza uygulamaları yer almaktaydı.

Ekonomi alanında ise; maden ve endüstriyel projeler, 600 yeni iş sahası, Rusya ve Çin’i birbirine bağlayan gaz boru hattı inşası; çoban ve hayvan sahiplerine teşvik; yeni otoyolları ve demir yollarının yapılması yer almaktaydı.

Ana muhalefet partisi olan Demokrat Partinin dergi, gazete ve kitapçıkları

Bi gadaad hun

Bir pazar günü kapıyı açtığımda ‘Bi gadaad hun (Ben yabancıyım)’ dememe rağmen büyük bir çanta verdiler. Ben de meraklı şekilde açtığımda çantanın içinde muhalefet partisi Demokrat Partinin dergileri, gazeteleri ve tanıtım afişlerini buldum. En çok reklamı yapan bu parti 24. bölgeden milletvekili çıkartamayacaktı. Beni sevindiren tarafı ise Moğolca okuma pratiği yapıyor olmamdı.

Demokrat Partinin seçim vaatleri arasında ise; doğal kaynakların faydalarının her hane halkına eşit dağıtımı, kişi başına düşen gelirin arttırılması, Varlık Fonu Kanunu’nun kabulü ve uygulanması, KDV oranın %5 e düşürülmesi, tarım projelerinin desteklenmesi, küçük ve orta büyüklükte bir İşletme Bankası kurulması; Özel konut kredileri, Moğolları dünyada rekabetçi olmaya hazırlayacak eğitim sektöründe kapsamlı reform; toprak kirliğini azaltmak için ‘Yeşil Bölge’ programı yer almaktaydı.

Koalisyon adayının eleştirileri

En renkli kampanyalardan biri ise seçim sonunda 1 milletvekili çıkartacak olan ‘Siz Bizim Koalisyonumuzsunuz’ adayının broşürlerinde yer verdiği karikatürlerdi. Bu karikatürlerde genel olarak Moğolistan Halk Partisine yönelik eleştiriler bulunmaktaydı. Taşra halkının topraklarına el konulması, arazi sahiplerinin zor durumda bırakılması, yabancılara toprak satılması, para ve oy ilişkisini görselleştiren karikatürler metnin sonunda yer almaktadır.

24 Haziran seçimlerine iki-üç gün kala sokaklardaki bazı adayların fotoğraflarının üzerleri çizilmiş, yırtılmış haldeydi. Seçim arabaları bu kez sessiz sessiz dolaşıp görsel reklam yapmaya çalışıyorlardı. Seçimden bir önceki gün sokaklardan afişler kaldırılmış, seçmen kâğıtları yayınlanmaya başlanmıştı. Televizyonlarda partilerin kendi kanallarındaki seçim tartışmaları bitmiş ve yerini oy verme heyecanı almıştı.

Seçim sabahı

Seçim sabahı erkenden kalkıp televizyonu açtığımda, merkezlerden yapılan canlı yayınları izlerken orta yaş ve üzeri kesimin çoğunluğunun geleneksel Moğol kıyafeti olan ‘deel’ ile oy vermeye gittiklerini gördüm. Bu durum rengârenk, güzel bir görüntüyü de ortaya çıkarmıştı. (Bazı adaylar da seçim broşürlerine giydikleri ‘deel’ ile fotoğraf koymuşlardı).

Geleneksel kıyafetleri içinde Moğol milletvekili adayları_Kaynak: taamag.mn

Oy verme sırasında sosyal mesafe kuralına uyan Moğollar

Seçim sistemi

Seçim sistemine değinecek olursak; oy kullanma saatleri sabah 7 ile akşam 10 arasındaydı. Seçmen salona girerken görevliler ateş ölçer kullanıyordu. Oy pusulasını almadan önce salonda bulunan bir ekranda seçmenin fotoğrafı ve bilgilerinin doğruluğu onaylanıyordu. Bilgiler doğrulandıktan sonra mesafe kuralına uygun olmak şartıyla dağıtılan maske ve eldivenler giyilip, pusula alınarak oy kabinine geçiyorlardı. Oyunu işaretleyenler kâğıdı makineye sokarak oy işlemini tamamlıyordu. Halk, bölgedeki bütün adayların bulunduğu pusulada üç adaya oy vermek zorundaydı. Eğer oyların ikisini veya fazlasını işaretleyen olursa oy geçersiz sayılıyordu.

Mesafeni ve oyunu koru-Moğolistan’da bir seçim çadırı

Hep aynı hikâye: Oyları mı çaldılar?

25 Haziran günü başkent Ulanbatur’da seçim yapılmamış gibi bir hava vardı. İş yerlerinde resmi olmayan sonuçlar konuşulmaya başlanmış, çoğunluğun Moğolistan Halk Partisine oy vermediği halde nasıl kazandığına dair tartışmalar başlamıştı. Resmî sonuçlar açıklanınca muhalefet partisi kanallarda açıklamalar yapıyor, seçimi kazanan güreşçi veya kimi adaylar hakkında söylentiler çıkıyordu. Birkaç gün sonra Moğolistan hükümeti oyların tekrar sayılacağını açıkladı. Fakat yeniden sayılan oylarda da bir değişiklik olmamıştı ve kısa sürede durum kabullenilmişti.

8. dönem milletvekili seçim verilerine baktığımızda; 13 parti, 121 bağımsız, 4 koalisyon olmak üzere toplamda 606 aday, 76 kişilik meclise girmek için 29 seçim bölgesi, 2070 bölüm komitesinde yarıştı. 3,3 milyon nüfuslu Moğolistan’da 2 milyon 624 seçmenden 1 milyon 475 bin 895’i ise kendi adaylarını belirlemek üzere sandıklara gitti. Toplam seçmenlerin %73 ü oy kullandı. 18-25 yaş %14,8; 26-40 yaş %36; 41-55 yaş %29,3; 56 yaş ve üzeri %19,9. Erkek seçmenler %45,5; kadın seçmenler %54,5 oranındaydı.

Sistemin değişmesini en çok isteyen kesim seçime katılmıyor

18-25 yaş aralığı sistemin değişmesini en çok isteyen kesim olmasına rağmen seçime katılım oranı %14,8 ile en kötüsüydü. Moğol seçmeninin 50 yaş ve üzeri kesimi, gençlerin neden oy kullanmadığını sürekli sorguluyor; bu durum iktidarı ve muhalefeti daha farklı planlara itmekteydi.

Yaşlara göre verilen oy sayıları_Kaynak: Ikon.mn

Moğolistan’da seçime katılan partiler ve koalisyonlar

1- Монгол Ардын Нам – Moğolistan Halk Partisi: 29 bölge 76 aday

2- Ардчилсан Нам – Demokrat Parti: 29 bölge 76 aday

3- Монголын Ногоон Нам – Moğol Yeşiller Partisi: 11 bölge 15 aday

4- Та Бидний Эвсэл – Siz Bizim Koalisyonumuzsunuz: 29 bölge 74 aday

5- Шинэ Эвсэл – Yeni Koalisyon: 29 bölge 72 aday

6- Зөв Хүн Электорат Эвсэл – Doğru Kişi Seçmenleri Koalisyonu: 27 bölge 53 aday

7- Ард Түмний Нам – Halk Partisi: 1 bölge 1 aday

8- Эрх Чөлөөг Хэрэгжүүлэгч Нам – Özgürlüğü Uygulama Partisi: 10 bölge 13 aday

9- Хөгжлийн Хөтөлбөр Нам : Kalkınma Programı Partisi: 7 bölge 7 aday

10- Эх Орончдын Нэгдсэн Нам – Vatansever Birlik Partisi: 1 bölge 1 aday

11- Сахигтун! Үндсэн Хуулийн 19 Эвсэл – Sadık Kalın! 19 Anayasa Koalisyonu: 19 bölge 34 aday

12- Ард Түмнээ Хайрлая Нам – Halkı Sevelim Partisi: 1 bölge 1 aday

13- Зон Олны Нам – Halkın Partisi: 29 bölge 30 aday

14- Дэлхийн Монголчууд Нам – Dünya Moğollar Partisi: 1 bölge 3 aday

15- Ард Түмний Олонхийн Засаглал Нам – Halk Çoğunluğu Egemenlik Partisi: 11 bölge 24 aday

16- Их Эв Нам – Büyük Uyum Partisi: 1 bölge 1 aday

17- Гэр Хороолол Хөгжлийн Нам – Gecekondu Kalkınma Partisi: 4 bölge 4 aday

18- Бие Даан Нэр Дэвшигч – Bağımsız Aday: 26 bölge 121 aday

Geçmiş yıllardaki seçim sonuçları. Kırmızı renk Moğolistan Halk Partisi, Mavi renk Demokrat Parti-Kaynak: Ikon.mn

2016 seçim sonuçlarına göre Demokrat Parti koltuk sayısını 9’dan 11’e çıkarmıştı. 25-35 yaş arası seçmen yenilik peşinde olup bağımsız adaylara veya yeni kurulan partilere yönelmekteydi. Yaşlı kesim ve köylerde ikamet edenlerin büyük çoğunluğu ise Moğolistan Halk Partisinden yanaydı.

Moğolistanda 2016 seçim sonuçları-Kaynak: Ikon.mn

Seçim öncesi ‘Siz Bizim Koalisyonumuzsunuz’ (Та Бидний Эвсэл) adayı olan Банзрагчийн Дэлгэрмаа’nın seçim broşüründe yer alan karikatürler:

1) Moğolistan, 4 yıl daha bağımsızlığını sağlamak için elimize düşmek üzere; 2) İktidara geldiğinde her istediğini yasalaştıracağım; 3) 30 yıldır sırtımızda taşıyoruz ancak yetmiyor.

1) Arazinizi satan bir Moğol musunuz? 2) Parayı ver. Şimdi önünüzdeki oy tuşuna basabilirsiniz.

1) Lüks daire, araba, para. Para nerede? Off-shore, banka… 2) Siz çok iyisiniz, size ekstra bonus vereceğim. 3) Yer kanunu akıllıca bir fikir.

1) Yasa bizim elimizde. 2) Şimdi, hükümeti devralacağız. 3) Toprağı elinize koyun.

1) Güce ihtiyaç duyuyoruz. 2) Para için her şeyi yaparlar. 3) Seçimimiz neye yol açtı? 4) 30 yıldır inanıyoruz. Sonunda topraklarımız oldular.

1) Yardımcı olmuyor. Yasaya göre toprağınız alınacak. 2) Seçiminiz parayla alınacak. 3) Ülkenin parti tarafından fethedileceği söyleniyor. 4) Bana toprağı ver.

1) Uyan, Karşı ol, Geliş. 2) Arazimiz bitiyor. Çocuklara ne yapacağız?