İslâm ülkeleri ne kadar Müslüman?

İnsanlığın en önemli keşiflerinden biri olan aynanın insan hayatında özel bir yeri vardır. Biz onunla sadece simamızı, boyumuzu, endamımızı, saçımızın, gözümüzün rengini görerek kim ve nasıl olduğumuzu tanımakla kalmayız, bu sayede kimliğimizin ve kişiliğimizin farkına da varırız. Hastalıklarımızı, üzüntülerimizi, acılarımızı, yaşlandığımızı ve sevinçlerimizi bize hep aynalar söyler. Terazi de buna benzer bir işleve sahip olmakla beraber, duygularımızı ve her türlü ruh halimizi hiçbir şey ayna kadar doğru yansıtamaz. Bu sebeple, öz güven sahibi bir kimse için kendisi hakkındaki gerçekleri öğrenmede ayna kadar iyi bir dost yoktur. Ülkeler, toplumlar, şirketler ve kurumlar için de anketler, danışmanlık büroları ve değerlendirme kuruluşları da hemen hemen aynı işi yaparlar. Kendilerini geliştirmek, yeni stratejiler oluşturmak isteyen her birim onlarla işbirliği halinde olmaya çalışır. Batı ülkelerinin ve kurumlarının gücünün en büyük sırlarından biri de bu tür yüzleşmeleri sık sık yapmalarıdır.

Amerika’da çeşitli ülkelerden bir araya gelen bir grup Müslüman aydın, İslâm ülkelerinin tam da böyle bir öz eleştiri yapmalarını sağlamanın yollarını aramak için projeler gerçekleştirmeye, çareler, çözümler üretmeye karar vermişler. Bu maksatla, Islamicity Indices adlı bir vakıf kurmuşlar. İnternet sitelerindeki bilgiye göre, “İslâm ülkelerinde barışçı ve olumlu değişikliği desteklemek amacı ile kurulan vakıf, hareket noktası olarak Kur’an’ı ve Peygamber’in yaşantısını esas alıyor. Hz. Muhammed’den sonra İslâmiyet’in, ruhban sınıfının ve idarecilerin kontrolü altına girdiğini düşünüyor ve görüşlerini anlatmaya şu şekilde devam ediyor:

“Bu durum tarih boyunca dibine kadar devam etmiştir, Öyle ki, biz Kur’an’daki öğretiyle neredeyse hiçbir benzerliği bulunmayan bir din anlayışını destekleyen din adamlarını, idarecileri, politikacıları, teröristleri, kurumları ve bireyleri günümüzde de görüyoruz. Pek çok İslâm ülkesinde halk, ülkelerinin yönetimi hakkında çok az konuşuyor ve dinlerini tartışma ve tanıma konusunda yasak ediliyor. İdareciler ve din adamları, kendilerini İslâm’ın tek meşru yorumcusu konumuna koydular ve Müslümanlar’dan sorgulamayı, yanlış bilgiler ve tartışmaya değmez diye düzenli olarak kovdular. Kur’an öğretileriyle pratik arasındaki böyle bir kopukluk; radikalleri, oportünistleri ve teröristleri boşluğu doldurmaya ve böylece dini saptıran, insanlığı bölen, bütün kitaplı dinlerin kalbindeki insanî kardeşliği yok eden farklı bir İslâm anlayışını vazetmeye teşvik ettiler. Biz Kur’an öğretileriyle İslâm dünyasındaki bu uygulama arasındaki kopukluğa dikkat çekmek istiyoruz.”

Durum tespiti yapmak

Söz konusu vakıf, işe durum tespiti yapmak maksadı güden bir projeyle başlamış. Müslüman ülkelerin belirlenen ölçütlere göre ne ölçüde Müslüman olduğunu ortaya koymak istemiş. Üstelik bunu kendi aralarında değil, dünyadaki diğer ülkelerle birlikte, karşılaştırmalı olarak ele almış. Bu araştırmadaki 153 ülkenin 47 tanesi Müslüman. Değerlendirmeye tabi tutulan devletler, “ekonomi”, “idarî-hukuk işleyişi”, “insan hakları-siyasî haklar” ve “uluslararası ilişkiler” açısından incelenmiş ve her biri 10 tam puan üzerinden değerlendirilmiş. Yani, Hristiyan, Müslüman, Yahudi, Budist, Hindu vs. demeden bütün ülkelere İslâmî kurumların işleyişi açısından not verilmiş. 2015 yılından beri her yıl yayımlanan bu raporlarda bir bakıma ülkelerin ne kadar Kur’an’a uygun yaşadıkları araştırılmış. 2015 yılından itibaren her yıl düzenli olarak yayımlanan bu endekslerin 2019 yılına ait olan sonuncusu yeni yayımlandı.

Dikkat edileceği üzere Vakıf, Allah ile kul arasındaki ilişkileri sorgulamamış. Bu sebeple, Endeks bir “imanometre” değil. Zaten bunu yapmak, Kur’anî de olmazdı. Hem duygular, inançlar nasıl ölçülebilir ki! Hele Kur’an’da çok sık yer alan “muhsin”, “muhlis”, “takva sahipleri” gibi derunî ve öznel kavramlar hangi endazeye sığar? Ve esasen Allah ile kul arasına girmek kimin ne haddine! Bu sebeple, ülkeleri veya toplumları, kurumları; bireysel, itikadî ve ibadet esaslı soyut ölçütlerle değil, toplumsal davranışlara dayalı somut kriterler kullanarak değerlendirmek her zaman daha doğru olur. Zaten Kur’an, imanla salih ameli, namazla zekâtı yan yana kullanmakla imanın ve namazın kalitesini ve değerini barışçıl ve medenî faaliyetlerle somutlaştırmış olmuyor mu? Kelime anlamı “barış”, “huzur”, “selâmet” ve ilk emri “oku” olan bir dine yakışan de budur. Aynı şekilde, “yalanla iman bir arada olmaz” ve “temizlik imandandır” hadisleri de bu gerçeğin başka bir ifadesi değil mi? “Komşularının memnun olmadığı bir Müslümanın namazında ve orucunda hayır yoktur”, “Müslüman, insanların elinden ve dilinden emin olduğu kimsedir” hadisleri de, İslâm’ın asıl gayesinin toplumsal huzur ve medenî bir yaşantı olduğunun diğer bir işaretidir. Aslına bakılırsa, dinî anlamda “kul hakkı” dediğimiz şeyin, beşerî hukukta insan haklarından farklı olduğunu kim iddia edebilir? Bu sebeple, bir ülkenin İslâmî yaşantısını bu tür toplumsal nitelikli ölçütlerle değerlendirmek daha isabetli ve bilimsel olacaktır. Kanaatimizce, Allah’ın muradı da budur.

Kur’an mesajı açısından en İslâmî ülkeler

Islamicity Indices Vakfı’nın 2015 yılına ait İslâmîlik raporuna göre en ön sıraları Hollanda, İsveç, İsviçre, Danimarka, Finlandiya Lüksemburg, Avusturya, Kanada, Almanya ve Avusturya alırken, Müslüman bir ülke (Katar) listeye ancak 39. sıradan girebilmiş. Türkiye’nin yeri 65’incilik (puanı 5.14/10.00). Ama buna rağmen durumumuz, Tayland’dan, Botsvana gibi ülkelerden daha iyi. Hele son sıraları Pakistan’ın, Gine’nin ve Çad’ın paylaşıp yarışı 153. olarak en son sırada tamamlayan Yemen’i dikkate alarak, teselli bile olabiliriz.

2016 Yılı Raporuna göre, “Kur’an mesajı açısından en İslâmî ülkeler” listesindeki ilk on sıra şöyle: Yeni Zelanda, Hollanda, İsveç, Danimarka, İsviçre, İrlanda, İzlanda, Almanya, Lüksemburg ve Finlandiya. Müslüman ülkelerden listeye en yukarıda giren Malezya’nın sırası 41. Görülüyor ki, bir önceki yılda Müslüman ülkeler iki sıra gerilemiş. Türkiye de buna paralel olarak sekiz basamak gerileyerek İslâmîlik puanlamasında 4.82 puanla 73. olmuş. Namibya, Moğolistan, Tayland ve Kolombiya gibi gayrimüslim ülkelerden kötü olsak bile, son üç basamağı kimseye bırakmayan Sudan, Yemen ve Çad’dan açık ara öndeyiz.

2017 Yılı Raporunda da ilk sıralar, yine başta Kuzey Avrupa ülkeleri olmak üzere hemen hemen aynı şekilde paylaşılmış. Sadece sıraları değişmiş. Karneleri yüksek puanlarla dolu. Bu yıl da Malezya, Müslüman ülkelerin en başarılısı, fakat bir önceki yıla göre iki basamak gerileyerek ancak 43. olabilmiş. Onu Birleşik Arap Emirlikleri (47) ve Arnavutluk (48) izliyor. Türkiye, bu yıl sekiz basamak düşerek seksen birinciliğe gerilemiş. Çin, Guyana, S. Arabistan, İran, Irak, Libya, Afganistan da bizim arkamızdan geliyor. Bu yıl da en son sıraları Çad, Sudan ve Yemen almış.

Tablo 1: Kriterlere Göre 2017 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları 

Figür 1: 2017 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları

Tablo 2: 2017 Yılı İslam ülkelerinin kendi aralarındaki İslamilik durumu

2018 Yılı Raporu’nun ilk sıralarında değişen fazla bir şey yok. İslâmîlik değerlendirmesinde yine Müslüman olmayan ülkeler en önde. Yeni Zelanda, İsveç ve Hollanda gibi ülkeler ilk üçteki yerlerini korumaya devam ediyorlar. Diğer Kuzey Avrupa ülkeleri, Kanada ve Avustralya onları takip ediyor. Puanları bir önceki yıla oranla daha da artmış. Mesela, Yeni Zelanda, notunu 2017’de 9.00 olan puanı, bu yıl 9.20’ye yükseltmiş. 2018 Raporunda Müslüman ülkeler arasında en yüksek notu, Birleşik Arap Emirlikleri almış ama listeye ancak 45. sıradan girebilmiş. Bu, Müslüman ülkeler adına geçen seneye göre iki basamak daha kötü bir derece anlamına geliyor. Başka bir deyişle, en başarılı Müslüman ülkelerin sıralamadaki adları değişmekle birlikte durumları ilginç şekilde her yıl ikişer basamak (39, 41, 43, 45) daha kötüye gidiyor. Birleşik Arap Emirlikleri’nden sonra arka arkaya üç Müslüman ülkesi (Arnavutluk, Malezya ve Katar) geliyor. Araya Jamaika, Botsvana, Jamaika, Sırbistan, Peru ve Fiji gibi Müslüman olmayan başka ülkeler giriyor ve Türkiye 95. sırada yerini alıyor. Puanı 4.06. Böylece, Türkiye gerilemeye hem puan, hem de yer olarak istikrarlı fakat araları biraz daha açarak (65, 73, 81, 95) devam ediyor. Bu otuz basamak, aynı zamanda bütün ülkeler arasında hızlı düşüş rekoru anlamına da geliyor. Son üç sırada yine Suriye, Sudan ve Yemen olarak üç İslâm ülkesini görüyoruz.

Tablo 3: Kriterlere Göre 2018 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları

Figür 2: 2018 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları

Tablo 4: 2018 Yılı İslâm Ülkeleri İçin İslâmîlik Endeksi

2019 Yılı Raporu’na göre ilk on sırada fazla bir değişiklik yok. Devlet ve toplum olarak İslâmî kriterlere uygunluk yarışında birinciliği kimseye bırakmayan Yeni Zelanda’yı, sırasıyla İsveç, İzlanda, Hollanda, İsviçre, Danimarka, İrlanda, Norveç, Lüksemburg ve Avusturalya takip ediyor. Bu sıralamaya en üst seviyeden giren Müslüman ülkesi Birleşik Arap Emirlikleri’nin yeri 44. basamak. Bu, bir önceki seneye göre bir derece daha iyi bir sonuç. Onun hemen arkasından Malezya ve Arnavutluk geliyor. Buna karşılık 10.00 üzerinden 4.01 puan alan Türkiye bir derece daha gerileyerek 96. sıraya düşmüş. Bu aynı zamanda Trinidad, Botsvana ve Gana benzeri ülkelerin gerisinde kalmak anlamına geliyor. Fakat yine de Gabon, Laos, Etiyopya, Kongo’dan daha kötü değiliz. Son sıralarda yine İslâm ülkelerini görmekle birlikte bu defa 153. sırayı Yemen değil, Suriye alıyor.

Tablo 5: Kriterlere Göre 2019 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları

Figür 3: 2019 Yılı Ortalama İslâmîlik Skorları

Tablo 6: 2019 Yılı İslâm Ülkeleri İçin Ortalama İslâmîlik Endeksi

Ülke                                       Sıra                 Skor

United Arab Emirates             44                    6.142

Malaysia                                45                    6.021

Albania                                  46                    5.988

Qatar                                      51                    5.852

Oman                                     57                    5.220

Kazakhstan                            59                    5.182

Indonesia                                61                    5.054

Kuwait                                    64                    4.957

Bosnia and Herzegovina        66                    4.902

Bahrain                                  71                    4.740

Jordan                                     76                    4.498

Saudi Arabia                          77                    4.497

Senegal                                  82                    4.416

Tunisia                                   84                    4.409

Azerbaijan                             90                    4.255

Morocco                                 91                    4.150

Kyrgyzstan                             92                    4.086

Turkey                                   96                    4.019

Burkina Faso                          104                  3.744

Uzbekistan                             113                  3.439

Sierra Leone                           116                  3.340

Algeria                                   119                  3.268

Lebanon                                 122                  3.189

Tajikistan                               123                  3.178

Bangladesh                            124                  3.144

Niger                                      126                  3.118

Turkmenistan                         127                  3.116

Mali                                       128                  3.036

Guinea                                    130                  2.948

Nigeria                                   131                  2.745

Iran                                         132                  2.738

Egypt                                      134                  2.633

Pakistan                                 135                  2.624

Iraq                                         139                  2.228

Mauritania                             142                  1.926

Libya                                      145                  1.826

Chad                                       146                  1.813

Afghanistan                           148                  1.663

Sudan                                     150                  1.201

Syria                                       151                  1.065

Türkiye’nin yıllara göre genel ortalamada ve dört ölçütte durumu ve bunlara ait okuma anahtarı:

1a: Genel ortalama sırası                       1b: Genel ortalama notu

2a: Ekonomi değerlendirme sırası          2b: Ekonomi değerlendirme notu

3a: Hukuk ve yönetim sırası                  3b: Hukuk ve yönetim notu

4a: İnsan ve politik haklar sırası             4b: İnsan ve politik haklar notu

5a: Milletlerarası ilişkiler sırası             5b: Milletlerarası ilişkiler notu

2015 Yılı:      

2016 Yılı:

2017 Yılı:

2018 Yılı:

2019 Yılı:

Son Endeks’i tam liste halinde görmek için lütfen tıklayınız.

Kaynaklar:

http://islamicity-index.org/wp/

http://islamicity-index.org/wp/latest-indices-2019/

http://islamicity-index.org/wp/indices2018/

http://islamicity-index.org/wp/indices2017/

http://islamicity-index.org/wp/indices2016/

http://islamicity-index.org/wp/indices2015/

Islamcity 2019 raporu

Annual Report 2018-full

Islamcity 2017 raporu