Sağlık çalışanları için “Kavgayı Tırmandırmama” eğitimi gerekli

Her yeni güne uyandığımızda sağlık çalışanlarına karşı saldırı vakaları ile karşılaşıyoruz. Bu saldırıların kimi sözlü hakaretten ibaret kalırken bazı olaylar linç etmeye varacak derecede şiddetli vuku buluyor.

Bu saldırılardan biri geçtiğimiz günlerde yaşandı. Bir doktor yine hasta yakınları tarafından öldüresiye dövüldü. Şüpheliler mahkeme tarafından serbest bırakılınca doktor diplomasını yırtıp mesleği bıraktığını ifade etti.^[1]

Yaşanan olay ve saldırıya maruz kalan doktorun tepkisi münferit bir durum değil. Sağlık hizmeti talep eden vatandaşın saldırıları da doktorun olaylar sonrasında verdiği tepki de sıkça rastladığımız vakalar hâline geldi.

Sağlıkta şiddet

Sağlık Sen’in 2022 Ocak Ayı Sağlıkta Şiddet Raporu’na göre sadece 2022 Ocak ayı boyunca 68 saldırganın sebep olduğu 30 vakada, 57 sağlık çalışanı mağdur oldu. 30 şiddet vakasının 5’ini hastalar, 19’unu hasta yakınları, 1’ini yönetici, 5’ini başka kişiler gerçekleştirdi. 30 şiddet vakasının 25’i fiili ve sözlü, 5’i ise sadece sözlü (hakaret, tehdit vs.) şeklinde vuku buldu.^[2]

Üstelik bu vakaların tek etkisi sağlık çalışanlarının bedenen aldıkları yaralanmalardan ibaret kalmıyor. Tıp hizmetinin kalitesinin düşmesine, sağlık hizmetine ihtiyaç duyan kişi ile hizmeti sağlayan kişi ve kurum bakımından da birçok meseleye sebep oluyor. Bunlardan bir tanesi şiddet olaylarından ötürü sağlık çalışanlarının verdiği hizmet kalitesinin düşmesi ve isteksizlik. Bu durum ise bütün bir sağlık sektörünü içinden çıkılmaz sarmala sokuyor.^[3]

Artan şiddet olayları ve toplumda bu duruma karşı verilen tepki neticesinde kanun koyucu geçtiğimiz ayda sağlık çalışanlarına karşı işlenen suçlarda cezaları artırdı ve bu suçları, soruşturma aşamasında tutuklama tedbirine imkân sağlayan katalog suçlara dahil etti.^[4]

Ancak sadece cezaların artırılması suçla mücadele için o kadar da etkin bir yöntem değil.

Şiddetin nedenleri

Sağlıkta şiddetin birçok sebebi var. Bu hususta yapılan bir çalışmada bunlar şu şekilde sıralanmış:“

• Sağlık hizmeti veren kurumların altyapı ve donanım eksikliği
• Uzun kuyrukların oluşması, randevuların gecikmesi, boş yatak bulunamaması.
• Hastaların konfor ve güvenliğinin sağlanamaması.
• Hastanede hastaların dolaşma özgürlüğünün sınırsız olması.
• Hasta bekleme alanlarının rahat olmaması.
• Personel ve hastane idaresinde kriz yönetimi politikası eksikliği.
• Hastaların aşırı panik olmaları.
• Medyada sağlıkta şiddet haberlerinin, sağlık çalışanlarının itibarını zedeleyici şekilde verilmesi.
• Örgüt içi eğitimin yetersizliği.
• İletişim eksiklikleri.
• Sağlık çalışanlarının tutumları.
• Tedavi sürecinin beklendiği şekilde gitmemesi.”^[5]

Bu sebeplere personel yetersizliği kaynaklı aşırı iş yükü ve son yıllarda hasta ile sağlık personeli arasındaki iletişimi tamamen kesen Suriyeli sığınmacıların dil sorunu gibi başkalarını eklemek de elbette ki mümkün.

Savaşçı zihin

13 yıldır yakın dövüş (Krav Maga) çalışan bir avukat olarak konuyu birbiriyle bağlantılı iki bakımdan ele alacağım.

İlki yukarıda bahsettiğim gibi suçla mücadele sadece cezaların ağırlaştırılması ile mümkün değildir. Bizim ceza yargımızın meselelerinden bir tanesi de cezanın infazı aşamasıdır. Bazen salgın hastalık (Covid-19) gibi durumlar sebebiyle çoğu zaman da infaz yasasında değişikliklerle, adı “af” olmasa dahi örtülü aflarla infaz rejiminin etrafından dolaşılıyor. İşte bu durum suç işleyen ya da işleyecek kişilerde caydırıcılık hissi uyandırmıyor. Zira, vatandaş suç işlediği takdirde cezasını çekmeyeceğini biliyor.

İkinci husus ise tartışma eğitimimizin olmaması. Türkler savaşçı bir toplum. Tarih serüvenimiz boyunca çok güçlü toplumlarla komşu olmamız ve devamlı bir ölüm kalım mücadelesi içinde bulunmamız hasebiyle savaşçı zihin yapımızı korumaya ve geliştirmeye çalışmışız. Öyle ki bu durum konuşmamıza, oturuşumuza dahi yansımış.^[6] Bu savaşçı zihin yapımızdan mütevellit heybetli ve yayılarak oturma muhatabının zihninde karşısındakinin yeri sahiplendiği ya da yayılmacı olduğu şeklinde bir intiba uyandırır.^[7]

Savaş zamanlarında bu savaşçı zihin yapısı elbette ki çok işimize yaramış. Ancak barış zamanlarında ve günlük hayatta keskin sirke küpüne zarar vermiş.^[8]

Tartışma yönetimi ve teskin etme

Yukarıda bahsettiğim üzere uzun süredir yakın dövüş (Krav Maga) çalışıyorum. Yakın dövüşte (Krav Maga) uyguladığımız sistem dahilinde kavganın başlamasına mani olabilecek, kavga başladığında da sağlık çalışanının öz güvenliğini daha az tehlikeye atarak riskli ortamdan çıkma teknikleri gibi teknikler mevcut. Bunlardan iki tanesi; tartışma yönetimi (conflict management) ve tartışmayı/kavgayı teskin etme, sakinleştirme ya da tırmandırmama (“de-escalating the conflict” ya da “de-escalating the fight”).

Sağlık çalışanlarının şiddete maruz kalması ve bunun önüne geçilmesi sadece ülkemizde değil dünya çapında da tartışma konusu. Amerika, Kanada gibi ülkelerde genel olarak çalışma ortamı şiddetine ve özel olarak sağlık çalışanlarının maruz kaldığı şiddet olaylarının önüne geçilmesi için tıp fakültesi lisans öğrencilerinin dahi “tartışma yönetimi” ve “tartışmayı/kavgayı tırmandırmama/teskin etme” eğitimi verilmesi gerektiği yönünde çalışmalar mevcut.^[9]

Bu türden çalışmaların hem teorik temelde hem de senaryolaştırılıp pratiğe dökülmesi ve yüksek oranda katılımın sağlanması şeklinde gerçekleştirilmesi bizi amaca daha yaklaştırır.^[10] Zira senaryolaştırıp teorinin pratiğe dökülmesi tartışma anında ve kavga anında düşünme süresini azaltıp tehlikenin savuşturulması için olumlu etki sağlar.

İletişim becerileri

Ülkemizde yukarıda bahsettiğim tarzda herhangi bir uygulama söz konusu değil. Sağlık çalışanları ile hasta ve hasta yakınları arasında iletişimin artırılması hususunda istifade edilecek çalışmalar mevcut. Başak Solmaz ve Özlem Duğan tarafından hazırlanan çalışmada sadece iletişim becerilerinin geliştirilmesinin dahi şiddeti önleyeceği ve azaltacağı belirtiliyor.^[11] Tabii “tartışma yönetimi” ile “kavgayı teskin etme/tırmandırmama” teknikleri ya da yöntemleri, iletişimden daha alt konular. Hasta ile empati kurulmaya çalışılması ya da bağırıp çağıran hasta yakınlarına karşı alttan alınması gibi fakültelerde okutulan ya da daha sonra hizmet içi eğitimlerde verilen kimi teorik bilgiler ile tecrübeli personelin kendi yaşadıkları olaylardan ilhamla daha tecrübesizlere verdiği öğütler ile yukarıda bahsettiğim “tartışma yönetimi” ile “kavgayı teskin etme/tırmandırmama” birbirinden ayrı hususlar.

Tartışma yönetimi ile kavgayı teskin etme/tırmandırmama teknikleri içinde çevre faktörlerinin, saldırganın (hasta, hasta yakını, geri kalan üçüncü kişiler) analizi, karşılıklı iletişim becerilerinin geliştirilmesi, bu teorik bilgiler ışığında çeşitli senaryolarla ve canlandırmalarla pratik uygulamalar gibi teferruatlı çalışmalar mevcut.^[12]

Gerek tıp fakültesi dahil her türden sağlık çalışanı yetiştiren kurum ile kuruluşların müfredatına, gerekse hizmet içi eğitimlere bu çalışmalar eklenerek sağlık çalışanlarına karşı şiddetin daha vuku bulmadan önüne geçmek mümkün. Ayrıca şiddet vuku bulmadan önlenirse mali açıdan bu eğitimlerin götürüsünün şiddet olayları neticesinde meydana gelen yaralanma, maddi ve manevi zararı kat be kat altında kalacağı aşikâr.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

GÖKA Erol, Türklerin Psikolojisi (Tarihin Ruhumuzda Bıraktığı İzler), Timaş Yayınları, 2008.

LAYİÇ Şafak, Beden Dili, Yakamoz Yayıncılık, 2007.

SOLMAZ Başak, DUĞAN Özlem,  Sağlık Çalışanı İle Hasta Ve Yakınları Arasında Yaşanan Şiddetin Nedenlerinden “İletişim” Üzerine Bir İnceleme, (AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018, Cilt:18, Yıl:18, Sayı: 2, 18:)https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1352126  (Çevrimiçi: 30/06/2022)

27/05/2022 tarihli ve 31848 sayılı Resmi Gazete,  https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/05/20220527-7.htm (Çevrimiçi: 30/06/2022)

“Saldırganlar serbest kalınca doktor diplomasını yırttı”, https://www.haberturk.com/sanliurfa-haberleri/98225311-saldirganlar-serbest-kalinca-doktor-diplomasini-yirtti (Çevrimiçi: 30/06/2022)

“Sağlık-Sen Ocak Ayı Sağlıkta Şiddet Raporu/2022”, https://www.sagliksen.org.tr/haber/10895/saglik-sen-ocak-ayi-saglikta-siddet-raporu-2022 (Çevrimiçi: 30/06/2022)

ROSENMAN Elizabeth D., VRABLİK Marie C., CHARLTON Paul W., CHİPMAN Anne K., FERNANDEZ Rosemarie, Promoting Workplace Safety: Teaching Conflict Management and De-Escalation Skills in Graduate Medical Education, Journal Of Graduate Medical Education, 2017, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5646909/, (Çevrimiçi: 30/06/2022)

https://www.shrm.org/resourcesandtools/tools-and-samples/toolkits/pages/workplace-violence-prevention-and-response.aspx, (Çevrimiçi: 30/06/2022)

…………………………………………………………………………………………………….

^[1] “Saldırganlar serbest kalınca doktor diplomasını yırttı”, https://www.haberturk.com/sanliurfa-haberleri/98225311-saldirganlar-serbest-kalinca-doktor-diplomasini-yirtti (Çevrimiçi: 30/06/2022)

^[2] “Sağlık-Sen Ocak Ayı Sağlıkta Şiddet Raporu/2022”, https://www.sagliksen.org.tr/haber/10895/saglik-sen-ocak-ayi-saglikta-siddet-raporu-2022 (Çevrimiçi: 30/06/2022)

^[3] Sağlık Çalışanı İle Hasta Ve Yakınları Arasında Yaşanan Şiddetin Nedenlerinden “İletişim” Üzerine Bir İnceleme, Başak Solmaz, Özlem Duğan, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1352126  (Çevrimiçi: 30/06/2022), (AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018, Cilt:18, Yıl:18, Sayı: 2, 18:)

^[4] 27/05/2022 tarihli ve 31848 sayılı Resmi Gazete,  https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/05/20220527-7.htm (Çevrimiçi: 30/06/2022)

^[5] Sağlık Çalışanı İle Hasta Ve Yakınları Arasında Yaşanan Şiddetin Nedenlerinden “İletişim” Üzerine Bir İnceleme, Başak Solmaz, Özlem Duğan, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1352126  (Çevrimiçi: 30/06/2022), (AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018, Cilt:18, Yıl:18, Sayı: 2, 18: s. 190-191.)

^[6] Türklerin Psikolojisi (Tarihin Ruhumuzda Bıraktığı İzler), Erol Göka, Timaş Yayınları, 2008, s. 180-185.

^[7] Beden Dili, Şafak Layiç, Yakamoz Yayıncılık, 2007, s.31-32.

^[8] Türklerin Psikolojisi (Tarihin Ruhumuzda Bıraktığı İzler), Erol Göka, Timaş Yayınları, 2008, s. 180-185.

^[9] Promoting Workplace Safety: Teaching Conflict Management and De-Escalation Skills in Graduate Medical Education, Elizabeth D. Rosenman, Marie C. Vrablik, Paul W. Charlton, Anne K. Chipman, Rosemarie Fernandez, Journal Of Graduate Medical Education, 2017, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5646909/, (Çevrimiçi: 30/06/2022)

^[10] A.g.e.

^[11] Sağlık Çalışanı İle Hasta Ve Yakınları Arasında Yaşanan Şiddetin Nedenlerinden “İletişim” Üzerine Bir İnceleme, Başak Solmaz, Özlem Duğan, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1352126  (Çevrimiçi: 30/06/2022), (AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018, Cilt:18, Yıl:18, Sayı: 2, 18: s. 195-196.)

^[12] https://www.shrm.org/resourcesandtools/tools-and-samples/toolkits/pages/workplace-violence-prevention-and-response.aspx, (Çevrimiçi: 30/06/2022)