-
-
-
Yükleniyor...
Yükleniyor...
Türk Dili Temel Kitabı Herkes İçin Türk Dili
Bu yazı, Ahmet Bican Ercilasun’un
“Türk Dili Temel Kitabı-Herkes İçin Türk Dili”
adlı kitabında yayımlanmıştır.
Dünyadaki dillerden birçoğu, ancak son zamanlarda yazı dili hâline geldi. Birkaç dil dışında Afrika’daki diller ve Asya’daki bazı küçük toplulukların dilleri böyledir. Yüzyıllar boyunca konuşma dili olarak kullanılmış dillerin tarihini tespit etmek mümkün değildir. Üstelik konuşma dilleri, yazı dillerine göre çok daha hızlı değişir ve aslından uzaklaşır. Dolayısıyla bazı yöntemlerle bu dillerin tarihleri hakkında tahminlerde bulunsak da dilin bugünkü biçiminin, bin yıl önceki biçiminden çok farklı olduğunu unutmamak gerekir.
Bıraktıkları yazılı belgeler sebebiyle yazı dillerinin tarihlerini izleyebiliriz. Türk dili de 7. yüzyıldan beri kesintisiz olarak yazılı belgelere sahip bir dil olduğu için tarihî gelişimi izlenebilen dillerden biridir.
Yeryüzünde birkaç yüzyıldan beri yazı dili olarak kullanılan diller olduğu gibi sayıları az da olsa binlerce yıldan beri yazı dili olarak kullanılan diller de vardır.
Bazı ölü dillerin tarihi çok eskidir. Bunlardan bir bölümünü, ilk yazılı metinlerinin görüldüğü tarihlerle birlikte aşağıda gösteriyorum.
Sümerce : M.Ö. 3.100
Eski Mısır dili : M.Ö. 2.690
Elamca : M.Ö. 2.600
Akadca : M.Ö. 2.500
Hurrice : M.Ö. 2.000 civarı
Sanskritçe[1] : M.Ö. 1.500 civarı
Hititçe : M.Ö. 1.500’ler
Fenikece : M.Ö. 11. yüzyıl ortaları
Latince[2] : M.Ö. 600
Eski Kilise Slavcası : M.S. 9. yüzyıl
Yaşayan bir dili, tarihîlik açısından ölü bir dille karşılaştırmak doğru değildir. Yaşayan dil, diğer yaşayan dillerle karşılaştırılmalıdır.
Bugün yaşayan diller içinde en eski tarihî metinlere sahip olan dil Çincedir. Çincenin ilk metinleri, Cou hanedanının başlangıç dönemi olan M.Ö. 1100’lere kadar gider.
Yaşayan dillerden bir bölümünü, ilk yazılı metinlerinin görüldüğü tarihlerle birlikte aşağıda gösteriyorum.[3]
Çince : M.Ö. 1100’ler
Aramice : M.Ö. 10. yüzyıl
İbranice : M.Ö. 10. yüzyıl
Grekçe : M.Ö. 9. yüzyıl l[4]
Farsça : M.Ö. 525
Tamilce : M.Ö. 2. yüzyıl
Arapça : M.S. 1. yüzyıl
Gürcüce : 5. yüzyıl
Ermenice : 5. yüzyıl
Tibetçe : 7. yüzyıl
Malayca : 683
Türkçe : 687-692[5]
Japonca : 712[6]
Almanca : 8. yüzyıl
İngilizce : 9. yüzyıl [7]
Fransızca : 9. yüzyıl
Macarca : 10. yüzyıl
Lehçe (Polonya) : 10. yüzyıl
Sırp-Hırvat dili : 10. yüzyıl
Bulgarca : 10. yüzyıl
Rumence : 10. yüzyıl
Portekizce : 11. yüzyıl
İtalyanca : 12. yüzyıl
Çekçe : 12. yüzyıl
Moğolca : 1225
İspanyolca : 13. yüzyıl
İsveççe : 13. yüzyıl
Arnavutça : 13. yüzyıl
Hintçe : 13. yüzyıl
Fince : 13. yüzyıl
Rusça : 14. yüzyıl
Korece : 15. yüzyıl
Görüldüğü üzere yaşayan dillerden, Grekçe hariç hiçbir Avrupa dili milattan önceki yüzyıllara gitmez. Türkçe ile yaşıt sayılabilecek tek Avrupa dili, ilk metinleri 8. yüzyıla ait olan Almancadır. Ölçünlü İngilizce 9. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
Fransızca, Rumence, Portekizce, İtalyanca ve İspanyolca, 5-9. yüzyıllar arasında çeşitli bölgelerde kullanılan Halk Latincesinden (Vulgar Latin) çıkmıştır. Bu yüzyıllarda Klasik Latin yazı dili baskın şekilde kullanıldığı için yerel ağızlar, 9-10. yüzyıllara kadar yazı dili hâline gelememiştir.
Almanca dışındaki Cermen dilleri de uzun süre ağız olarak kullanılmış, İngilizce ancak 9. yüzyılda ölçünlü hâle gelebilmiş, diğer Cermen dilleri birkaç yüzyıl sonra yazı dili olabilmişlerdir.
Slav dilleri, 9-11. yüzyıllarda kullanılan Eski Kilise Slavcasından çıkmıştır. Lehçe, Bulgarca, Sırp-Hırvatçaya ait ilk metinler ancak 10. yüzyıla kadar geriye gidebilmektedir. Rus yazı dili daha geç ortaya çıkmıştır.
Arnavutçanın ilk metinleri de 13. yüzyıla aittir.
Fin-Ugor dillerinden Macarca 10. yüzyıla, Fince ise 13. yüzyıla kadar geri gitmektedir.
Görüldüğü gibi yaşayan Avrupa dillerinden sadece Grekçe, Türkçeden daha eskidir. Almanca ise Türkçe ile yaşıt sayılabilir. Diğer bütün Avrupa dillerinin ilk metinleri, Türkçenin ilk metinlerinden sonradır.
Asya dillerinde durum farklıdır. Asya’nın büyük dillerinden Çince, Farsça, Tamilce, Arapça, yazılı metinleri bakımından, Türk dilinden daha yaşlıdır. Güney Kafkasya’daki dillerden Gürcüce ve Ermeniceye ait ilk metinler de Türk dili metinlerinden birkaç yüzyıl eskidir. Bu iki dili konuşanların nüfusları 10 milyondan azdır.
Eski dillerden biri olan Aramice bugün konuşurları çok azalmış bulunan Yeni Aramice (Süryanice vb.) ile devam etmektedir. Yeni Arami dilleri bugün tehlikedeki diller arasında sayılmaktadır.
Eski dillerden biri olan İbranice ise uzun yüzyıllar boyunca konuşma ve yazı dili olmaktan çıkmış, sadece ibadet dili olarak yaşamıştı. 20. yüzyılda İsrail’in kurulmasıyla birlikte İbranice diriltilmiş, yeniden bir konuşma ve yazı dili hâline getirilmiştir.
Uzak Doğu dillerinden Tibetçe, Malayca ve Japoncanın ilk metinleri, Türkçenin ilk metinleri ile aşağı yukarı yaşıttır.
Sonuç olarak yaşayan diller arasında Türk dili tarihîlik (bilinen en eski metinler) bakımından, Çince, Aramice, İbranice, Grekçe, Farsça, Tamilce, Arapça, Ermenice, Gürcüceden sonra Tibetçe, Malayca, Japonca, Almancayla birlikte onuncu (10.) sırada yer alır.
M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenen Esik kurganındaki Altın Elbiseli Adam yazıtı bazı Türkologlara ve bana göre Türkçedir. İki satırlık bu yazıtı esas aldığımız takdirde tarihîlik bakımından Türkçe; Çince, Aramice, İbranice, Grekçe ve Farsçadan sonra altıncı (6.) sıraya girer.
[1] Günümüzde yaklaşık 50.000 kişi tarafından konuşulmaktadır (Kaya 2005: 14).
[2] Şu anda, nüfusu binden az olan Vatikan’ın resmî dilidir. Ancak günlük işlerde İtalyanca kullanılır.
[3] Aşağıdaki tarihler, -özel olarak belirtilen birkaçı dışında- Wikipedia’nın ilgili maddelerinden alınmıştır (Erişim: 23-24.07.2020).
[4] National Geographic Society’nin “Ancient Tablet Found: Oldest Readable Writing in Europe” başlıklı yazısına göre (30 Mart 2011) Mesina yarımadasında bulunan bir kil tablet, M.Ö. 1450 – M.Ö. 1350 yılları arasına tarihlenmektedir. Bu tabletteki yazı Grekçeyi “en eski metne sahip dil” yapar (“Greek language”, Wikipedia. Erişim: 24.07.2020).
[5] Çoyr yazıtı (Sertkaya 1998).
[6] Nihon şoki adlı çok kısa bir parça (Tuna 1992: 18).
[7] 550-1066 yılları arasında İngiltere’de kullanılan Anglo-Sakson ağızları, “Eski İngilizce” kabul ediliyorsa da bunlar aslında Batı Cermen ağızlarından gelişmiştir ve metinleri İngilizceden çok Almancaya yakındır. 9. yüzyılda Kral Alfred’in eğitim reformuyla Batı Sakson ağzı ölçünlü yazı dili olmuştur (“English language”, Wikipedia. Erişim: 22.07.2020).
